Είχα πρόσφατα την ευκαιρία να παρακολουθήσω ξανά ένα σεμινάριο Dragon Dreaming, που είναι μία ολιστική μέθοδος διαχείρισης συλλογικών εγχειρημάτων εμπνευσμένη από την κουλτούρα των Αβορίγινων της Αυστραλίας. Πέρα από τη μεθοδολογία αυτή καθαυτή, θαύμασα και προβληματίστηκα με το βάθος κάποιων εθίμων, μύθων, και δοξασιών τους. Πρόκειται για μία παλιά (και άρα ώριμη πνευματικά) κουλτούρα/πολιτισμό με πολιτιστικές μνήμες (σε τραγούδια, ιστορίες, έθιμα) που πάνε πίσω τουλάχιστον 50 χιλιάδες χρόνια.
Μία πολύ βασική έννοια όλων των Αβορίγινων "'φυλών" (στην πραγματικότητα λέγεται οτι είναι ομάδες, όχι φυλές) είναι ο Ονειροχρόνος (Dreamtime). Δεν πρόκειται μόνο για μία "περιοχή" του χρόνου, αλλά και για έναν χώρο, ή τόπο. Εκεί πάμε όταν κοιμόμαστε, εκεί πάμε όταν πεθαίνουμε, εκεί ζούμε παράλληλα με τη ζωή μας "εδώ". Αυτό το αέναο παρόν ("everywhen") όπου αυτό που ονομάζουμε παρόν παρελθόν και μέλλον συνυπάρχουν και είναι όλα ένα, αντικατοπτρίζεται και στη γλώσσα τους, η οποία δεν έχει χρόνους όπως τους αντιλαμβανόμαστε εμείς. Στα όνειρά μας συχνά συνυπάρχουν τόποι του παρελθόντος μας με ανθρώπους που θα συναντήσουμε στο μέλλον...
Τα όνειρα, το ονειρεύεσθαι, έχουν μεγάλη σημασία για αυτούς. Στη δική μας κυρίαρχη δυτική κουλτούρα το όνειρο είναι κάτι προσωπικό και υποκειμενικό - και ο γραμμικός χρόνος (παρελθόν-παρόν-μέλλον) είναι κάτι το συλλογικό και αντικειμενικό. Για τους Αβορίγινες ισχύει το αντίθετο. Ο γραμμικός χρόνος θεωρείται υποκειμενική και προσωπική διάσταση (γιατί ο καθένας μας τον βιώνει διαφορετικά, δηλαδή -απλοϊκά - αλλιώς βιώνουμε μία ώρα αναμονής για χειρουργείο και άλλιώς μία ώρα πικνικ στην ανοιξιάτικη εξοχή). Τα όνειρα και ο ονειροχρόνος είναι συλλογικά: συναντιόμαστε στους τόπους των ονείρων είτε το θυμόμαστε μετά είτε όχι, εκεί βιώνουμε τα κοινά συλλογικά αφηγήματα της φυλής ή της οικογένειάς μας (κάτι σαν το "συλλογικό ασυνείδητο" κατά Γιούνγκ). Νομίζουμε οτι ονειρευόμαστε σαν άτομα, αλλά στην πραγματικότητα, πιστεύουν, οτι είμαστε εμείς το όνειρο κάποιου όντος ή κάποιας δύναμης μεγαλύτερης από εμάς.
Ο άνθρωπος, λέει, ξεκινά να ζει όταν ξεκινά να ονειρεύεται. Μα πότε ξεκινά να ονειρεύεται;
Οι Αβορίγινες παραδοσιακά τρώνε έναν καρπό που έχει αντισυλληπτικές ιδιότητες. Οταν μία γυναίκα θέλει να τεκνοποιήσει, σταματά να τρώει τον καρπό αυτό, και πάει να ονειρευτεί πλάι σε κάποιους βράχους ειδικούς, τους "βράχους των ψυχών" ή των παιδιών. Εκεί βρίσκει στο όνειρό της την ψυχή του παιδιού που θέλει να γεννηθεί μέσω αυτής, και συνάπτουν μία συμφωνία. Μετά γυρνάει πίσω στο "χωριό" (προσωρινό καταυλισμό της ομάδας) και συνευρίσκεται με το σύζυγό της. Οταν πρωτονιώσει το παιδί της να κουνιέται στην κοιλιά της λέει "το παιδί μου έχει ψυχή, άρχισε να ονειρεύεται". Το σημείο που στέκεται την ώρα εκείνη η μητέρα είναι η πατρίδα της ψυχής του παιδιού, στην οποία και θα γυρίσει όταν πεθάνει. Τα παιδιά που έρχονται σε αυτόν τον πολιτισμό λοιπόν, είναι συνειδητά και επιθυμητά, και όχι καρποί τυχαίας συνεύρεσης. Δεν είναι ίσως τυχαίο που κάποιοι από τους πρώτους δυτικούς ανθρωπολόγους που μελέτησαν τους Αβορίγινες έγραψαν οτι δεν είχαν συναντήσει ποτέ τόσο ευτυχισμένα παιδιά όσο τα δικά τους.
Το σημείο όπου η συλλογική εμπειρία του ονειροχρόνου τέμνεται με την ατομική εμπειρία του γραμμικού χρόνου είναι οι συνειδητές μας αναμνήσεις, τα ορόσημα της ζωής μας (της ατομικής μας πορείας μέσα στο χώρο και στο χρόνο). Μία σειρά από τέτοιες εμπειρίες (αναμνήσεις/ορόσημα) φτιάχνει μία Τραγουδογραμμή (songline). Μπορεί να είναι η ιστορία της ζωής μας, ή ο προφορικός "χάρτης" μίας πορείας στην έρημο, μπορεί να είναι η αφήγηση για γεγονότα που συνέβησαν 15 χιλιάδες χρόνια πριν (εδώ ας σκεφτούμε οτι το "έπος του Γκιλγκαμές" γράφτηκε πριν 4,5 χιλιάδες χρόνια σε σφηνοειδή γραφή, και θεωρείται το παλαιότερο αφήγημα "στην ιστορία της ανθρωπότητας"!). Το τραγούδι παίζει μεγάλο ρόλο στις αφηγήσεις για τη δημιουργία του κόσμου, επίσης. Ενας μύθος λέει οτι οι δημιουργοί του κόσμου, το μεγάλο καγκουρώ και το μεγάλο κοσμικό φίδι, τραγουδώντας δημιούργησαν τα δέντρα, τα νερά, τους λόφους, τα πουλιά, τα πάντα. Και έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτες τραγουδογραμμές.
Μία άλλη κυρίαρχη ιδέα στη ζωή των Αβορίγινων ανά τις χιλιετίες είναι η έννοια της φωτιάς ως εστίας συνάντησης των ανθρώπων (karlup είναι η φωτιά-εστία και karlupgur ο άνθρωπος που κάθεται σε κύκλο μαζί με άλλους γύρω από τη φωτιά). Οι συνάξεις γύρω από τη φωτιά όπου οι άνθρωποι μοιράζονται τα όνειρά τους, τα σχέδιά τους, τα κατορθώματά τους, και εορτάζουν μαζί είναι ίσως η πιο αρχαία πρακτική της ανθρωπότητας. Το παραπάνω σχέδιο συμβολίζει ακριβώς αυτό, και βρίσκεται κρυμμένο σε όλη την Τέχνη της κουλτούρας αυτής.
Ο άνθρωπος είναι όν κοινωνικό, ζει σε κοινότητες, και... παίζει παιχνίδια! Οι πολιτισμοί χτίζονται με τα παιχνίδια που παίζονται ανάμεσα στους ανθρώπους - ο άνθρωπος είναι φύσει παιχνιδιάρης, λένε οι επιστήμονες. Στην κουλτούρα μας τα παιχνίδια (όλων των ειδών, και οι κοινωνικοπολιτικές σχέσεις ακόμα) έχουν νικητές και νικημένους, "παίζουμε για να νικήσουμε". Στις ανελέητες συνθήκες της ερήμου της Αυστραλίας, όπου το κλίμα είναι τόσο ασταθές που δεν δημιουργήθηκαν μόνιμοι οικισμοί ή γεωργία, ο χαμένος απλά πεθαίνει. Κι επειδή στις κοινότητες αυτές δεν περίσσευε ποτέ κανείς (δεν υπήρχαν κάν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες!) τα παιχνίδια και οι κοινωνικές σχέσεις δεν είχαν ποτέ νικητες και νικημένους. Δύσκολο για μας να το διανοηθούμε κάν αυτό, γιατί 6+χιλιάδες χρόνια τώρα εκπαιδευόμαστε με τη νοοτροπία του "κερδίζω-χάνω"! Και βλέπουμε καθημερινά τις επιπτώσεις της νοοτροπίας μας αυτής στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην ίδια τη Γη...
Μία λέξη που κράτησα επίσης από το σεμινάριο ήταν το pinakarri. Κυριολεκτικά σημαίνει "ψηλά τ' αυτιά", και αναφέρεται στη στιγμή εκείνη που ένα καγκουρώ αφουγκράζεται γύρω του πολύ προσεκτικά. Μεταφορικά σημαίνει την απόλυτη παρουσία της συνειδητότητας στο τώρα, τη βαθειά ακρόαση μέσα μου και γύρω μου, την έντονη προσοχή. Τα πλάσματα της ερήμου, τα άγρια πλάσματα (άνθρωποι και άλλα είδη), οφείλουν να έχουν οξυμένη παρατηρητικότητα, κυρίως για λόγους επιβίωσης, τόσο του ατόμου όσο και της ομάδας τους. Τι θα γινόταν άραγε μέσα μας και στην κοινωνία μας ολόκληρη εάν εξασκούσαμε την παρατηρητικότητά μας;
Ακούγοντας αυτές - και άλλες - ιστορίες σχετικά με την κοσμοθεωρία και τη νοοτροπία των ιθαγενών της Αυστραλίας, αναλογίστηκα πόσα έχουμε εμείς σαν κοινωνία να μάθουμε από αυτούς "τους άγριους της ερήμου". Στη Δύση η νοοτροπία τους μας έρχεται μέσω της μεθοδολογίας του Dragon Dreaming, για την οποία θα γράψω περισσότερα σε άλλη ανάρτηση. Εδώ κρατώ ως μαθήματα ζωής το συλλογικό όνειρο, το χρόνο χωρίς τέλος κι αρχή, το τραγούδι, το σεβασμό στη ζωή.
"Τα πάντα άνθρωποι, ζωά, γη, νερά, πράγματα, είναι προσωρινοί κόμβοι σε μία διαδικασία ροής" (Απόφθεγμα των Αβορίγινων)