Ο Φόβος και η Βία

Βιώνουμε μία έξαρση επιθετικότητας σε μαζικό επίπεδο - εχθροπραξίες που δεν τελειώνουν ποτέ, μεμονωμένες επιθέσεις "φανατικών" σε τόπους φαινομενικά ειρηνικούς (που δεν βρίσκονται, τουλάχιστον επισήμως, σε πόλεμο) και αφαιρούν τη ζωή σε ανθρώπους φαινομενικά άμαχους (που δεν πολεμούν, τουλάχιστον επισήμως).  Πολλά μπορεί να πει κανείς και να θρηνήσει, πολιτικά και ηθικά, και ίσως και θρησκευτικά (γι αυτούς που κολακεύονται να σκέφτονται οτι η θρησκεία τους είναι ειρηνική ενώ η θρησκεία του γείτονα προάγει τη βία).

Εάν θελήσουμε να δούμε τη βία, ή μάλλον την επιθετικότητα ψυχοπνευματικά, θα διαπιστώσουμε οτι κάθε πράξη επιθετικότητας είναι εκδήλωση φόβου - κάθε φορά που μας βγαίνει επιθετικότητα είναι επειδή θέλουμε να ξορκίσουμε το φόβο, είναι επειδή νιώθουμε ασφαλέστεροι δημιουργώντας περισσότερο φόβο στον άλλον. 

O φόβος γεννά φόβο, άρα και η επιθετικότητα γεννά κι άλλη επιθετικότητα. Κι άλλη, κι άλλη, που είναι δύσκολο να βρείς την απαρχή της.

Λέγεται οτι υπάρχουν τρείς τύποι φόβου, που όμως συνδέονται μεταξύ τους πολλαπλά:

Κατ' αρχήν ο βιολογικός φόβος, που είναι η φυσική παρόρμηση του σώματός μας για να επιβιώσει. Είναι απολύτως φυσικός, και υγιής φόβος, και δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε χωρίς αυτόν (συνδέεται με το νευρικό μας σύστημα, με τον φυσικό πόνο που μας εφιστά την προσοχή στο πάσχον σημείο). Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι στη γη υφίστανται τον φόβο αυτό - είτε ζουν σε εμπόλεμη κατάσταση, είτε ζουν σε ένδεια και δεν γνωρίζουν από πού θα τους έρθει το επόμενο γεύμα, είτε είναι χρεωμένοι σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και δεν ξέρουν εάν θα ξημερώσουν με ή χωρίς στέγη. Οσο και "πνευματικός άνθρωπος" να θεωρείς οτι είσαι, αυτόν τον φόβο δεν τον αποφεύγεις: όταν σκάσει η βόμβα δίπλα σου θα τιναχτείς - αυτή θα είναι η πρώτη-πρώτη παρόρμηση, δεν θα πεις "α, εγώ έχω πετύχει την θέωση, δε φοβάμαι"! 

Υπάρχει ο ψυχολογικός φόβος: είναι το άγχος που νιώθουμε για την έκβαση του μέλλοντος. Είναι ο φόβος που γεννιέται μέσα μας όταν αναλογιζόμαστε το τι μέλλει γενέσθαι - πώς θα πάει αυτή η σχέση, αν θα μας βάλουν υψηλότερους φόρους μεθαύριο, αν θα μας επιτεθεί η Τουρκία τώρα που πήρε φόρα, αν το παιδί μας θα τα καταφέρει στη ζωή του, αν θα μας παντρευτεί τελικά ο αγαπημένος μας, αν θα γίνουμε κάποτε γιαγιάδες/παπούδες... Είναι ο φόβος που μας κάνει να ξοδεύουμε την ενέργειά μας στη σκέψη του μέλλοντος, και να ξεχνάμε το παρόν, ο φόβος που δεν μας επιτρέπει να ζήσουμε το τώρα, τη ροή, τελικά την αγάπη.

Υπάρχει και ο πνευματικός φόβος: ο φόβος απέναντι στο άγνωστο. Οταν αντιμετωπίζουμε κάτι νέο, ολότελα νέο, όταν βρισκόμαστε στο κατώφλι της αληθινής εξέλιξης, "γεννιέται" μέσα μας μία ισχυρή ενέργεια που συνήθως βιώνουμε ως φόβο. Το νιώθουμε οταν γινόμαστε για πρώτη φορά γονείς, το νιώθουμε όταν ερωτευόμαστε, το νιώθουμε όταν βρισκόμαστε ενώπιος ενωπίω (γι αυτό κάποιοι άνθρωποι δεν αντέχουν το να μείνουν μόνοι τους!).  Οι Γραφές λένε "φόβος Θεού αρχή Σοφίας", και προφανώς δεν εννούν τον βιολογικό ή τον ψυχολογικό φόβο, αλλά τον "φόβο" που νιώθεις όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με κάτι άγνωστο που σε ξεπερνά - εάν αφεθείς στην επαφή με το νέο και άγνωστο γίνεσαι τουλάχιστον σοφότερος.

Το ζήτημα είναι ακριβώς οτι δεν αφηνόμαστε. Εκλογικεύουμε, "φτιάχνουμε ένα σενάριο" για το συναίσθημα που βιώνουμε, δηλαδή του επισυνάπτουμε σκέψεις και ιστορίες, και ακυρώνουμε τα όποια δώρα και συνειδητοποιήσεις θα μπορούσε να μας φέρει (ακυρώνουμε τη δυνατότητα της Σοφίας).

Τον φόβο προσπαθούμε να τον καταπιέσουμε με κάθε λογής ηρεμιστικά: χάπια, ηλεκτρονικά παιχνίδια, καταναλωτισμό, τηλεόραση, πολιτική (ενασχόληση με τους πολιτικούς και τα σκάνδαλα), θεωρίες συνωμοσίας, απλή και σκέτη άρνηση, κτλ... Και τα καταφέρνουμε, με κάποιο κόστος - αλλά ο φόβος συσσωρεύεται,  εξαπλώνεται και σε άλλα πεδία της ζωής μας, και κάποια στιγμή, σε στιγμές που δεν μπορούμε πλέον να βρούμε τρόπο να τον καταπιέσουμε, σκάει, και γίνεται ωμή επιθετικότητα: "ο θάνατός σου η ζωή μου". Η επιθετικότητα ελέγχεται, ο φόβος (και ο φοβικός) επίσης. Οι εξουσίες (οι άνθρωποι που αγαπούν και επιζητούν τον έλεγχο των άλλων) βολεύονται με την επιθετικότητα και το φόβο, γιατί μπορούν να "παίξουν" με αυτά, να τα χειριστούν προς "όφελός" τους. 

Η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή βρίσκεται ενώπιον μίας μεγάλης αλλαγής συνειδητότητας, την αλλαγή από το "εγώ" στο "εμείς", όπως λένε, σε πολλά επίπεδα. Ηδη τα κινήματα της οικολογίας το καταδεικνύουν αυτό, όπως και το κίνημα των οικο-κοινοτήτων, και η εξάπλωση της περμακουλτούρας. Ηδη υπάρχουν φωνές (όλο και περισσότερες, όλο και ηχηρότερες) που μιλούν για "ανθρώπινα οικονομικά" (gift economy, sacred economy). Ηδη υφιστάμεθα την πρόκληση της αμοιβαίας συνύπαρξης με λαούς πολύ "διαφορετικούς" από εμάς, μέσω των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων. 

.......................................................................

Τι φοβόταν άραγε ο 18χρονος ιρανο-γερμανός τόσο που βγήκε και "θέρισε" 10 ανθρώπους στο Μόναχο (ανάμεσά τους και ένας συνομήλικός του από τη Ροδόπη, με πιθανώς τους ίδιους φόβους και αγωνίες); Τι φοβόταν ο 31χρονος γαλλο-τυνίσιος που έριξε το φορτηγό του και "θέρισε" 100 ανθρώπους στη Νίκαια; Τι φοβάται το "ισλαμικό κράτος" που λειτουργεί επισήμως σαν τον χάρο που βγήκε παγανιά; Τι φοβάται η μάνα που δέρνει αλύπητα το παιδί της όταν δεν φέρνει καλούς βαθμούς, ή όταν μαθαίνει οτι η κόρη της βγαίνει με ένα μεγαλύτερο αγόρι; Τι φοβάται το κράτος του Ισραήλ όταν κόβει τις παροχές του νερού από τους Παλαιστίνιους; Τι φοβάται αληθινά ο άντρας που το βρίσκει μέσα του να παραβιάσει τη γενετήσια ελευθερία μίας γυναίκας; Τι φοβόμαστε όταν υψώνουμε τον τόνο της φωνής μας απειλητικά στον συνομιλητή που επιμένει να διαφωνεί;

(Οι προβληματισμοί αυτοί δεν έχουν στόχο να δικαιολογήσουν την όποια βία. Εχουν μάλλον στόχο να πυροδοτήσουν μία αλλιώτικη και ίσως πιο νηφάλια θεώρηση και αιτιολόγηση των πραγμάτων.)