Τελετουργίες Περάσματος *

Μια φορά κι έναν καιρό, οι άνθρωποι θεωρούσαν σημαντικό το να σηματοδοτήσουν (και να νοηματοδοτήσουν, και να εορτάσουν) το "πέρασμά" τους από τη μία φάση ζωής στην επόμενη. Θυμάμαι να διαβάζω στην εφηβεία μου ένα μυθιστόρημα σχετικά με την πορεία που κλήθηκε να κάνει ένα παιδί μιας φυλής Αβορίγινων ("walkabout") προκειμένου να κατακτήσει τη θέση του ενήλικα/ισότιμου μέλους της φυλής του. Μέχρι τότε το μόνο "πέρασμα" που μπορούσα να σκεφτώ ήταν η εμμηναρχή μου, η οποία με έβαζε μεν στις τάξεις των δυνάμει μητέρων, αλλά ούτε γιορτάστηκε ούτε αναγνωρίστηκε ποτέ με τη δέουσα (για μένα, τότε) επισημότητα (αντίθετα, ήταν κάτι για το οποίο έπρεπε να ντρέπομαι και να "κρύβομαι").

Τι σημαίνει για ένα κορίτσι 12 χρόνων η εμμηναρχή του; Τι σημαίνει για ένα 15χρονο αγόρι το σπάσιμο της φωνής του;

Η πορεία ενός νεαρού Αβορίγινου μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 6 μήνες, και η απόσταση που διανύει μπορεί να φτάνει και τα 1000 χιλιόμετρα μέσα στην έρημο. Είναι ένα ταξίδι για το οποίο προετοιμάζεται πολλά χρόνια ίσως, από τους γεροντότερους, μαθαίνοντας τα βρώσιμα φυτά, το πώς να βρίσκει νερό, μαθαίνοντας τα τραγούδια (songlines) βάσει των οποίων θα καθορίσει τη διαδρομή του. Κάποιες φορές η πορεία αυτή θα περάσει από τους ιερούς τόπους των προγόνων του, και οι διαδρομές αυτές μετριούνται παραδοσιακά με τραγούδια (όπως ακριβώς μετρούν τις διαδρομές τους στη θάλασσα οι Πολυνήσιοι θαλασσοπόροι). Είναι μια πορεία επιβίωσης, ενδοσκόπησης, μύησης. Ο νεαρός καλείται όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά να σκεφτεί βαθειά το νόημα της ζωής του και την υπηρεσία που θα προσφέρει στην κοινότητα. Καλείται να ακούσει την εσωτερική του φωνή, να ονειρευτεί, να μείνει μόνος με τον εαυτό του, και να μείνει ζωντανός (βασικό, μέσα στην έρημο, χωρίς προμήθειες ή εξοπλισμό πέρα από ένα δερμάτινο "βρακί"), σε ηλικία μεταξύ 10 και 14 ετών.

Σε κάποιες χώρες του δυτικού κόσμου, όταν τελειώνουν τα παιδιά το λύκειο δεν πάνε κατευθείαν στο πανεπιστήμιο αλλά κάνουν ταξίδια - ταξίδια στον κόσμο, ταξίδια εθελοντισμού με οργανώσεις διάφορες, δοκιμάζουν τον εαυτό τους εργαζόμενα σε διάφορες χώρες ή/και δουλειές, κάνοντας το δικό τους walkabout ίσως, με το δικό τους τρόπο. Ξαναγυρνούν στη χώρα τους, να σπουδάσουν. Κάποια παιδιά, έχοντας ανακαλύψει οτι αυτό που είχαν ξεκινήσει να σπουδάζουν δεν τους ταιριάζει όσο πίστευαν, αλλάζουν αντικείμενο, ή αλλάζουν ζωή τελείως, ακολουθώντας το όνειρό τους...

Μέσα στον σύγχρονο κόσμο των μεγαλουπόλεων με τα φώτα, τη φασαρία των τόσων μηχανών, τις απαιτήσεις της κάθε στιγμής (από την ηλικία που πάει ένα παιδί στον παιδικό σταθμό μέχρι τον υπερήλικα παπού), δεν υπάρχει χώρος ούτε χρόνος σιωπής ή ενδοσκόπησης. Εχουμε παγιδευτεί σε έναν διαρκή στρόβιλο υποχρεώσεων, έναν φαύλο κύκλο κυνηγιού ποσοτικών επιδόσεων (πόσα χρήματα, πόσα παιδιά, πόσα πτυχία, πόσο πλούσιο βιογραφικό, πόσα ταξίδια, πόσους φίλους ή ακολούθους στα κοινωνικά δίκτυα, πόσους μαθητές, πόσες εκθέσεις, πόσα σεμινάρια, κτλ κτλ), που είναι θαύμα εάν κατορθώσουμε να μείνουμε λίγη ώρα στη σιωπή. Και αν το κάνουμε, το κάνουμε στα αυστηρά καθορισμένα πλαίσια του "μαθήματος διαλογισμού" ή "γιόγκα".

Χρειαζόμαστε μια διακοπή. Οχι διακοπές, γιατί κι αυτές βαρύνονται από άλλα αστικά καταναλωτικά "πρέπει". Μια παύση. Να φύγουμε από τα δεδομένα, πεπατημένα μονοπάτια: να βρούμε τα δικά μας. Αυτό γίνεται ακόμα πιο επιτακτικό όταν βρισκόμαστε σε προσωπικά μεταίχμια, σε προσωπικές μεταβάσεις ή μεγάλες προκλήσεις ζωής. Να βρούμε τη δική μας "τελετουργία περάσματος".

Υπάρχει μία νέα τάση επιστροφής στη φύση (και επιστροφής στο μέλλον!) που λέει οτι κάποια στιγμή μέσα στη ζωή μας πρέπει να απομακρυνθούμε, να αποσυρθούμε στα ενδότερα του εαυτού μας, να εσωστραφούμε - και ο καλύτερος τόπος και τρόπος να το κάνουμε αυτό είναι να βγούμε έξω από τη "ζώνη άνεσής" μας, στη φύση. Να περπατήσουμε μόνοι, με τον εαυτό μας και τα ερωτήματά μας, τις απογοητεύσεις και τις προσδοκίες μας, τον πόνο και τη χαρά μας, το φόβο και το θάρρος μας. Να βρεθούμε σε συνθήκες αλλιώτικες, και ασυνήθιστες. Να γεμίσει τόσο η καρδιά μας από δέος, ομορφιά, αγάπη, ευγνωμοσύνη που το μυαλό μας να σωπάσει πια τη φλυαρία του, και να ζήσουμε τη σιωπή, το άχρονο, τη βαθειά εκείνη αίσθηση του "είμαι εδώ τώρα".

Είναι η ευκαιρία μας να βρεθούμε κοντύτερα στον αληθινό εαυτό μας, να μας δούμε καλύτερα, καθαρότερα. Σε κάποιες παραδόσεις αυτό όλο έχει ένα όνομα: vision quest, αναζήτηση οράματος. Είναι η ευκαιρία να αναρωτηθούμε εκ νέου: 

ποιός είναι ο σκοπός μου; 

σε τι είμαι καλός; 

τι έχω καταφέρει μέχρι σήμερα;

ποιά είναι τα χαρίσματά μου; 

πώς θέλω να τα μοιραστώ; 

ποιόν και τι θέλω να υπηρετήσω σε αυτή τη ζωή; 

τι θέλω να αφήσω πίσω μου; 

ποιές πληγές μου χρειάζονται θεραπεία; 

από ποιά πηγή αντλώ τη δύναμή μου; 

ποιό είναι το όραμά μου για τον κόσμο; 

(ή ότι άλλο έχει νόημα για μας την ώρα εκείνη)

Για τους ανθρώπους που εργάζονται για την καλυτέρευση/αλλαγή του κόσμου μας, τους ακτιβιστές της  γης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για τους μέντορες των εφήβων, για τους καλλιτέχνες και τους θεραπευτές, για όλους εμάς που μας καταβάλει η κούραση της διαρκούς προσπάθειας για κάτι που νιώθουμε να ξεπερνά κατά πολύ τις  δυνάμεις μας, αυτή η διαδικασία αποδίδει μεγάλα και σημαντικά αποτελέσματα. Μπορεί να είναι μία διήμερη (ή πολύημερη) πορεία σε ορεινά μονοπάτια, μία νύχτα μόνοι στο δασος, μια υποστηρικτική κοινότητα σιωπής σε κάποιο νησί, μερικές μέρες σε παραθαλάσσιο σπήλαιο... Παίρνουμε δύναμη και νέα έμπνευση, βαθαίνουμε το όραμά μας, πατάμε πιο γερά στα πόδια μας γιατί έχουμε μάθει πράγματα για τον εαυτό μας που δεν θα τα προσεγγίζαμε αλλιώς. Οταν αφηνόμαστε στην ενέργεια της φύσης, αποκτούμε εμπιστοσύνη στην ροή των πραγμάτων και στον εαυτό μας. 

Και όταν γυρίζουμε πίσω, στον "πολιτισμό", είναι συχνά απαραίτητη μια μικρή γιορτή: μία ευχαριστία στη φύση, στον εαυτό μας, στη διαδικασία ολόκληρη και στους ανθρώπους που την υποστήριξαν (που φρόντισαν τα παιδιά και τον κήπο μας, που μας φιλοξένησαν, που μας δάνεισαν το αυτοκίνητό τους για να τρέχουμε στις ραχούλες, που μας έδωσαν προκαταβολή για εκείνο το κεφάλαιο που χρωστάμε ή άδεια από τη δουλειά...). 

Γιορτή μπορεί να σημαίνει ένα τραπέζι, μια μουσική μάζωξη στο σπίτι, μια μικρή τελετή ευχαριστίας, μία ευχαριστήρια κάρτα ζωγραφισμένη και γραμμένη με το χέρι και την καρδιά μας,  ένα έργο τέχνης, γιορτή μπορεί να είναι και η αφήγηση της ίδιας της ιστορίας που ζήσαμε.

* Κανονικά, αυτό που ονόμασα "τελετουργίες περάσματος", ονομάζεται "διαβατήριες τελετές", αγγλικά 'rites of passage'.

Το Πέμπτο Στοιχείο

Ο κόσμος μας απαρτίζεται από 4 στοιχεία: γη, νερό, αέρα, και φωτιά. Οι παλαιοί αλχημιστές μιλούσαν για 4 αντίστοιχες καταστάσεις της ύλης: στέρεη, υγρή, αέρια, και πυρώδη. Βρίσκονται παντού, και οι τέσσερεις, έστω και αν κάποια προεξάρχει κάποιες φορές: στο σώμα μας έχουμε νερό, αέρα, στέρεο στοιχείο, και θερμότητα. Ετσι συντηρείται η ζωή, έτσι συντηρείται και η Γη. Ανάλογα τη λειτουργία που επιτελούν κάθε φορά, τα στοιχεία βρίσκονται σε δυναμική ισορροπία μέσα στο κάθε τι. Βοηθούν και συμπληρώνουν και τροποποιούν το ένα το άλλο, και έτσι παράγονται όλα τα φαινόμενα: τα φυσικά, αλλά και τα "μεταφυσικά"!

Εχουμε επίσης 4 κατευθύνσεις στον ορίζοντα: βορρά, νότο, ανατολή και δύση, που σχηματίζουν έναν σταυρό (αρχέτυπο σύμβολο κι αυτό) εγγεγραμμένο μέσα σε κύκλο, μια που ο ορίζοντάς μας είναι πάντα ένας κύκλος. Οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής έφτιαχναν τον "θεραπευτικό κύκλο" (medicine wheel) τιμώντας την ισορροπία των στοιχείων της γης (που θεωρούσαν οτι φέρνει την αληθινή θεραπεία).

Ομως ο κύκλος έχει ένα κέντρο, το περιέχον έχει ένα περιεχόμενο.

Πίσω από τα 4 στοιχεία, υπάρχει μία "δύναμη", μία "διάνοια", ένας "νόμος" (μπορούμε ίσως να της δώσουμε πολλά ονόματα ακόμα και ιδιότητες) που ζωογονεί, ενοποιεί, ρυθμίζει, νοηματοδοτεί, εναρμονίζει, συνέχει και τακτοποιεί τα 4 στοιχεία προκειμένου να εκδηλώσουν τις ιδιότητές τους σε κάθε μορφή που μας περιβάλλει.

Βρίσκεται μέσα και πίσω από κάθε μορφή, άνθρωπο ζώο φυτό και ορυκτό. Βρίσκεται ανάμεσα στα άτομα που αποτελούν ομάδες / συλλογικότητες κάθε φύσεως μορφής πρόθεσης και κατεύθυνσης: δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό, απλά Είναι. Υπάρχει. Σαν το νερό για τα ψάρια, μας είναι αόρατο και απροσδιόριστο, απερίγραπτο, δεδομένο, φυσικό, και γι αυτό σπάνια του δίνουμε την πρέπουσα σημασία.

Οι αρχαίοι Κέλτες, όταν έκαναν τελετές ευγνωμοσύνης/ευχαριστίας, στρέφονταν στα 4 σημεία του ορίζοντα, τα αντιστοιχούσαν με τα 4 στοιχεία (στο βορρά η γη, στο νότο η φωτιά, στην ανατολή ο αέρας, στη δύση το νερό) και μετά στρέφονταν στο κέντρο του κύκλου, και ευχαριστούσαν το Πνεύμα.

Το Πνεύμα: που "όπου θέλει πνεί", που διαπνέει τα πάντα και εμπνέει τους πάντες. Που είναι Ενα, και είναι και πολλά συγχρόνως. Που όσες κι όποιες λέξεις αν προσπαθήσεις να βρείς να το περιγράψεις, πάντα θα αφήνεις απέξω από την περιγραφή το μεγαλύτερο και μυστηριωδέστερο κομμάτι του. Που δεν το χωράει ο νους μας (γιατί με λέξεις σκέφτεται και συνδιαλέγεται), που δεν πιάνεται με τα χέρια μας, δεν το οσφραίνεται η μύτη μας, δεν το γεύεται ο ουρανίσκος μας, δεν φαίνεται με τα μάτια, δεν ακούγεται πουθενά. Αλλά κάποτε, στις ήσυχες και έντονες ώρες μας, το νιώθουμε, το συλλαμβάνουν οι κεραίες μας οι μυστικές και εν πολλοίς αχρησιμοποίητες. 

Το συνοδεύει η χαρμολύπη. Ετσι, που όταν είμαστε στην κατάσταση αυτή, τη χωρίς λόγια, την ήσυχη και συγχρόνως έντονη, οι γύρω μας μπορεί να νομίζουν πως είμαστε λυπημένοι.

Είναι ένα το Πνεύμα, ή πολλά; Οι Σούφι είχαν το ρόδι για σύμβολο του Πνεύματος. Πολλά μέσα στο Ενα. Εμείς λέμε: το πνεύμα του δάσους, το πνεύμα του ζώου, το πνεύμα του ανθρώπου, το πνεύμα της ομάδας, το πνεύμα της βροχής, τα πνεύματα της φύσης. Ολα υπάρχουν, όλα είναι εκεί, όλα μπορούμε να τα νιώσουμε αν εξασκήσουμε επαρκώς τις "κεραίες" μας, αν αφεθούμε να ακούσουμε την πιο ήσυχη και απαλή φωνή εντός μας. Ολα παίζουν το δικό τους μέρος, τη δική τους μοναδική παρτιτούρα μέσα στη μεγάλη ορχήστρα της ζωής. 

Εντούτοις, φαίνεται πως όλα τα όργανα και όλοι οι εκτελεστές μετέχουν σε Μία συμπαντική μελωδία (Uni+verse, Ενα τραγούδι) και συντονίζονται από Εναν μαέστρο: το Πνεύμα, το πέμπτο στοιχείο μέσα στη φύση.