Πνευματική Παράκαμψη

 Μαθητεύοντας εδώ και τόσα χρόνια σε διάφορους 'πνευματικούς χώρους' έχω γίνει μάρτυρας του εξής φαινομένου: άνθρωποι προχωρημένοι στο 'πνευματικό μονοπάτι', γνώστες φιλοσοφιών, ανώτερων διδασκαλιών και θεωριών, οι οποίοι διεκδικούν για τον εαυτό τους τον τίτλο του μεταφυσικού ή πνευματικού δασκάλου (είτε με αυτούς τους όρους είτε με άλλους, πιο "ταπεινούς" τρόπον τινά), να ζουν μία ζωή τελείως αλλιώτικη από αυτά που πρεσβεύουν. Να κάνουν πνευματικές διαλέξεις, να έχουν "μαθητές", να γράφουν περί αποκρυφισμού και πνευματικότητας στις διάφορες ομάδες τους στα κοινωνικά δίκτυα, να ποστάρουν "αγάπη και φως" στο facebook, και συγχρόνως οι προσωπικές και οι κοινωνικές τους σχέσεις να πάσχουν: από έλλειψη ενσυναίσθησης, από κοινωνική νοημοσύνη, τελικά από έλλειψη ενσυνειδητότητας (συνειδησιακής ενημερότητας). Έτσι βλέπουμε εναλλακτικούς θεραπευτές να ασπάζονται κρυπτοφασιστικές ιδεολογίες, μεταφυσικούς δασκάλους να δημιουργούν 'αυλές θαυμαστών', και άλλα πολλά λυπηρά.

Είναι ένα φαινόμενο υπαρκτό και πολύ διαδεδομένο, για δύο πιθανούς λόγους: σήμερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι άνθρωποι  συνδέονται οριζόντια, κάτι που επιτρέπει μεγαλύτερη ορατότητα, και επίσης η πνευματική γνώση είναι πιο εύκολα διαθέσιμη. Μέσα στα τελευταία 10 και κάτι χρόνια, στην Ελλάδα, τα σεμινάρια του ενός ή του άλλου brand πνευματικότητας δίνουν και παίρνουν, καθώς η ανθρωπότητα κάνει μία στροφή  μακριά από την πρότερη λατρεία της ύλης. Η πνευματικότητα υπόσχεται γαλήνη ("νιρβάνα" κτλ), αυτογνωσία (με σεμινάρια, διαλογισμούς, κτλ), βαθειά κατανόηση, καλή υγεία (άπειρες τεχνικές εδώ), επικοινωνία με "ανώτερα όντα" και προφητείες (αγγέλους, εξωγήινους, δασκάλους, κτλ), ευκολία ενίοτε στην καθημερινή ζωή ("προσκάλεσε την αφθονία στη ζωή σου"), ενίοτε και έλεγχο των γύρω συνθηκών ζωής ("μαγνήτισέ το στη ζωή σου με 'το μυστικό'") και άλλα τέτοια. Τα σεμινάρια που κυκλοφορούν δεν διαφημίζουν την ηθική διαβίωση (right livelihood), ή την συμπονετική μη-βίαιη επικοινωνία, ή την δημοκρατική λήψη αποφάσεων, ή την υπεράσπιση των φυσικών πόρων από την λεηλασία, κτλ. Αυτά ενέχουν  κίνδυνο, μόχθο και ηθικά διλήμματα, και δεν πουλάνε (ούτε πνευματική μούρη, ούτε εισιτήρια). 'Ετσι, βλέπουμε ανθρώπους που υποχρεώνουν τους υπαλλήλους τους να εργάζονται με συμβάσεις δουλείας και μισθούς πείνας, ή να υπερχρεώνουν το δημόσιο σε στημένους διαγωνισμούς, να γίνονται ένθερμοι οπαδοί των τάδε και τάδε δασκάλων πνευματικότητας και σεμιναρίων αυτογνωσίας, και να αυτοπλασάρονται ως 'πνευματικοί'. Κάπου ως κοινωνία έχουμε πάθει κάποια σύγχυση, πιθανώς, για την έννοια της πνευματικότητας (όπως τουλάχιστον την φανταζόμαστε οι παλαιότεροι).

Φαίνεται, όμως, τελικά, οτι το φαινόμενο δεν είναι σημερινό. Κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Τζων Γουέλγουντ (αμερικάνος ψυχοθεραπευτής της διαπροσωπικής ψυχολογίας) εφηύρε τον όρο 'πνευματική παράκαμψη' (spiritual bypassing). Με τα δικά του λόγια "πνευματική παράκαμψη είναι η τάση να χρησιμοποιούμε πνευματικές ιδέες και πρακτικές για να παρακάμψουμε ή να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε άλυτα συναισθηματικά θέματα, ψυχολογικά τραύματα, και ημιτελή αναπτυξιακή εργασία". 'Εκτοτε και άλλοι στοχαστές και shadow workers έχουν γράψει για το φαινόμενο αυτό. 

Η προσευχή, ο διαλογισμός, οι πνευματικές πρακτικές είναι σημαντικές πειθαρχίες και βοηθήματα προκειμένου να εναρμονιστούμε με τον εσώτερο εαυτό μας και τον σκοπό της ζωής μας. Εάν όμως αυτά δεν συνοδεύονται με αντίστοιχη εργασία στον διαπροσωπικό τομέα, στις σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας δηλαδή, είναι έως και άχρηστα. Γιατί τι νόημα έχει να προσεύχεσαι για κάποιον όταν δεν μπορείς να διαχειριστείς τον θυμό σου απέναντί του όταν συζητάτε; Τι νόημα έχεις να κάνεις όμορφους διαλογισμούς όταν αρνείσαι να αποδεχτείς το γήρας ή το θάνατο; Τι νόημα έχει να φτιάχνεις όμορφους βωμούς με άνθη και κρυστάλλους στο δωμάτιό σου και να οργίζεσαι παθητικά (χωρίς ανάληψη δράσης) για τα στραβά του κόσμου; Τι νόημα έχει να διδάσκεις μεταφυσικές θεωρίες και να καταπιέζεις τις πραγματικές σου ανάγκες για σωματική εγγύτητα και τρυφερότητα;

Η ζωή δεν είναι μαύρο-άσπρο, έχει άπειρες αποχρώσεις χρωμάτων ενδιάμεσα. Δεν είμαστε μόνοι μας: αλληλεπιδρούμε διαρκώς με τα πάντα γύρω μας, η κάθε μας κίνηση και λόγος τροποποιούν το περιβάλλον μας με φανερό ή αφανή τρόπο. Δεν υπάρχει, νομίζω, τίποτα πιο πνευματικό από την αποδοχή της ζωής ως έχει.

Νομίζω έχει έρθει η ώρα να δούμε τους εαυτούς μας ως έχουν. Να αποδεχτούμε και να φωτίσουμε πρώτα τα δικά μας σκοτάδια και τον δικό μας πόνο πριν επιχειρήσουμε να αναλάβουμε τα σκοτάδια και τους πόνους των άλλων. Να αποδεχτούμε τις αληθινές μας ανάγκες και να τις εκφράσουμε, να συμπονέσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό, και να αποδεχτούμε οτι κατέχουμε μόνο ένα μικρό, δικό μας, κομμάτι της αλήθειας: για να μπορέσουμε να τη δούμε ολόκληρη θα πρέπει να αποδεχτούμε τα κομματάκια της αλήθειας των άλλων. Αυτό ενίοτε πονάει, και εκεί αντιστεκόμαστε. Στα δύσκολα, η πνευματικότητα βοηθά, αλλά είναι εύκολο να τη χρησιμοποιήσουμε ως παυσίπονο ευρέως φάσματος και να αποκοπούμε από την πραγματικότητα της ζωής.

Ο άνθρωπος που κάνει πνευματική παράκαμψη δεν αποδέχεται οτι πονάει, οτι έχει ανάγκες, οτι θυμώνει ή ζηλεύει, δεν αποδέχεται οτι είναι εγωιστής, μικροπρεπής, άπληστος, ή ψεύτης. Όλα αυτά τα κρύβει θαυμάσια κάτω από το χαλί της πνευματικότητας, γιατί δεν τα αντέχει, δεν μπορεί να δει τις πολύ ανθρώπινες ανάγκες που βρίσκονται πίσω από τις ανάρμοστες συμπεριφορές του και τους χαρακτηρισμούς που του προσδίδουν. Ντρέπεται. Η ντροπή δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο φόβος οτι δεν είμαστε άξιοι να αγαπηθούμε. Ίσως αυτή να είναι η αξία της αγάπης ως αυτο-συμπόνοια: αποδεχόμενοι τον εαυτό μας ως έχει, "με τα φλούδια και τα κουκούτσια του" που έλεγε και ο ποιητής,  είναι πολύ ευκολότερο να αποδεχτούμε τους γύρω όπως είναι, χωρίς κρίσεις ή φαντασιώσεις. Και χωρίς τα δεκανίκια της πνευματικής παράκαμψης.