Ποίηση και Θεραπεία

Μια φορά κι έναν καιρό, σε μια εποχή σκοτεινών και στενόχωρων αισθημάτων, έλαβα ένα μικρό ροζ αγγλόφωνο βιβλίο από μια αγαπημένη φίλη "101 ποιήματα που θα μπορούσαν να σου σώσουν τη ζωή" . Μεταφράζω λίγα λόγια από την εισαγωγή του: "Το πρόζακ έχει παρενέργειες, το ποτό προκαλεί καρηβαρία (ωραία ελληνική λέξη για το hangover), η ψυχοθεραπεία κοστίζει. Για γρήγορη και αποτελεσματική ανακούφιση - ή, τουλάχιστον, κάποια λογοτεχνική παρηγοριά - από καθημερινά ή ασυνήθιστα προβλήματα, δοκιμάστε ένα ποίημα. Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι στράφηκαν στους ποιητές ως πρεσβευτές συναισθημάτων, γιατί δίνουν φωνή και ορισμό στα ζόρια μας (στους "καημούς" μας θα λέγαμε κάποτε), και έτσι μας ανακουφίζουν. Οσο άσχημα και να είναι τα πράγματα, οι ποιητές τα έχουν περάσει επίσης, και σε βοηθούν να ξεπερνάς τα δύσκολα". Τα ποιήματα του βιβλίου αυτού (απ' το οποίο δεν λείπει ο Καβάφης!) πολλάκις με έχουν ανακουφίσει ψυχικά, κάποια δε τα αγάπησα τόσο που δοκίμασα και να τα μεταφράσω για να τα χαρούν κι οι φίλοι μου. 

Η ποίηση είναι μια γραφή ελλειπτική, οι λέξεις ψαγμένες, αποσταγμένες, δεν κουράζεσαι με βαθιές / βαριές / περίπλοκες περιγραφές συναισθημάτων ή καταστάσεων. Ο πεζός λόγος συχνά κουράζει όταν συνθλίβεσαι από πόνο, κι εύκολα αφήνεις το μυθιστόρημα στην άκρη. Το ποίημα μιλά σύντομα και απευθείας χωρίς τις παρεμβολές των επεξηγήσεων: η ερμηνεία, εάν τη θες, είναι δική σου. Γιατί μπορεί και να μην τη θες, μπορεί να θες απλά να αφεθείς στις 5, 10, 20 λέξεις, τις προσεγμένες και επιλεγμένες με περίσκεψη και αγάπη. Να ζήσεις απλά την "ατμόσφαιρα". Εδώ που τα λέμε, και με τους ανθρώπους, πάνω και πέρα από τα λόγια, τις σιωπές ή τις γκριμάτσες τους, η "ατμόσφαιρά" τους μας αγγίζει. 

Η παραγωγή λόγου και οι λέξεις λέγεται οτι είναι διεργασία του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Ναι. Αλλά ο καλός ποιητικός λόγος συχνότατα μιλάει στο δεξιό, στον εγκέφαλο της φαντασίας, των συναισθημάτων, της διαίσθησης, της σοφίας. Την ώρα που δονούμαστε σύγκορμοι από ένα συναίσθημα, ένα δίστιχο (όπως ακριβώς και μία μουσική φράση) μπορεί να μας γειώσει ή να μας απογειώσει. Ο νους δεν χρειάζεται να επεξεργαστεί το ακριβές νόημα των λέξεων γιατί ο συγκεκριμένος λόγος μιλά απευθείας στο συναισθηματικό μας σώμα, και συν-δονείται μαζί του. Κάνει, δηλαδή, ότι θα έκανε κι ένας θεραπευτής, ή ένας φίλος με βαθιά ενσυναίσθηση.

Η έμπνευση όμως για αυτήν την ανάρτηση ήρθε από αλλού. Διάβασα σήμερα οτι «η σύγχρονη επιστημονική έρευνα δείχνει ότι τα εγκεφαλικά κύματα, η αναπνοή, και ο σφυγμός κυριολεκτικά αλλάζουν όταν απαγγέλουμε και δίνουμε φωνή σε ένα ποίημα, καθώς ο νους ανοίγει σε ένα επίπεδο πέρα από το σύνηθες. Τα φυσικά στοιχεία του ποιήματος κυριολεκτικά δημιουργούν τις βιοχημικές συνθήκες για θεραπεία και ενσυνειδητότητα (insight)». Ο γράφων το κείμενο μιλά για την "σαμανική διάσταση" της ποίησης, και συνεχίζει «Αρχισα να βρίσκω την ποίηση συναρπαστική όχι πρώτιστα για την λογοτεχνική της αξία, όσο σαν ένα δυνατό θεραπευτικό ίαμα που ξεκλειδώνει τον πλούτο της εσωτερικής ζωής».