Οι σοφοί της φυλής

 Μέσα στα τελευταία 20 χρόνια οι κοινωνίες των ανθρώπων (αλλά και των μη ανθρώπινων όντων) του πλανήτη μας περνούν τεράστιες αλλαγές. Εχει διαφανεί πλέον οτι η απόσταση που διανύσαμε απομακρυνόμενοι από τη φύση (την έξω και την μέσα) είχε σαν αποτέλεσμα την ραδγαία κατάρρευση των οικοσυστημάτων που μας συντηρούν, την καταλήστευση των φυσικών πόρων, αλλά και την διάλυση του κοινωνικού ιστού (στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες). Και όλα αυτά, τα τόσο γνωστά και χιλιοειπωμένα, είχαν μία πληθώρα παρενεργειών - οικολογικών, πολιτικών, κοινωνικών, και τελικά προσωπικών. Με λίγα λόγια, καθώς αρρωσταίνει η Γη και η κοινωνία αρρωσταίνουμε κι εμείς. Αυτό πιθανώς να είναι και το μήνυμα του διαβόητου ιού που μας ταλαιπωρεί από πέρσι.

Σαν άνθρωποι ζούμε λίγα χρόνια, σε σχέση με άλλα έμβια όντα (και σίγουρα σε σχέση με τον πλανήτη μας), και σπάνια προλαβαίνουμε να πάρουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα των πραγμάτων που συμβαίνουν γύρω μας. Βλέπουμε τα πράγματα αποσπασματικά, μέσα στα όρια του χρόνου της ζωής μας, και αν είμαστε μελετηροί στο σχολείο μπορεί να μάθουμε και λίγη "ιστορία" - δηλαδή τα επιλεγμένα αφηγήματα κάποιων επιλεγμένων ιστοριογράφων και τα ευρήματα των αρχαιολόγων. Αν είμαστε μελετηροί, αν δεν μας εξαναγκάζουν να μαθαίνουμε απέξω ολόκληρα βιβλία (συνταγή εγγυημένη για την μετέπειτα λήθη), και αν μας ταιριάζει το μάθημα της ιστορίας. Και μερικά ακόμη "αν": για παράδειγμα, αν η ιστορία της δικής μας κοινότητας περιλαμβάνεται μέσα στα κυρίαρχα αφηγήματα, κτλ.

Σε παλαιότερες κοινωνίες, λιγότερο εξαρτημένες από τον γραπτό λόγο και την εικόνα, τον ρόλο του ιστοριογράφου τον έπαιζαν οι γεροντότεροι, γυναίκες και άντρες. Έχοντας ζήσει περισσότερα χρόνια και συσσωρεύσει εμπειρία και γνώση, μετέδιδαν στα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους τις ιστορίες της κοινότητας. Ήταν οι μνήμονες, οι ιστορικοί, και οι παραμυθάδες της κοινότητας που παρέδιδαν τη σοφία της ζωής μαζί με την τεχνογνωσία της καθημερινότητας, τις κοινωνικές αξίες, τα παλιά τραγούδια, τις ιστορίες των οικογενειών, των ταξιδιών/μεταναστεύσεων, της ίδιας της ιστορίας της γης. Ετσι βλέπουμε οτι στις φυλές των Αβορίγινων της Αυστραλίας για παράδειγμα, σώζονται τραγούδια που μιλούν για ζώα και τοπία που υπήρχαν κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων (40-50 χιλιάδες χρόνια πριν). 

Η δυτική κοινωνία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα είναι μία κοινωνία νέων, μία κοινωνία όπου οι γεροντότεροι/πρεσβύτεροι (οι "elders") εάν δεν κατέχουν κάποιο πολιτικό αξίωμα, μένουν στο περιθώριο της ζωής. Σπάνια τιμούνται για τη σοφία τους, σπάνια ερωτώνται για την εμπειρία τους, και στην καλύτερη περίπτωση φροντίζουν τα εγγόνια τους. Συχνά μένουν μόνοι, συχνά αποτελούν "βάρος" στα παιδιά τους (συχνότατα και λόγω χαρακτήρα και ιδεοληψιών), συχνά αναγκάζονται να συγχρωτίζονται άλλους της ηλικίας τους μέσα σε ιδρύματα. Η πρόσφατη οικονομική κρίση έφερε περισσότερους παπούδες και γιαγιάδες μέσα στα σπίτια των πυρηνικών οικογενειών εξαιτίας του οτι χάθηκαν τα εισοδήματα των νεότερων, και πολλές οικογένειες επιβίωσαν χάρη στις συντάξεις. Σήμερα πολλοί πεθαίνουν μόνοι, μακριά από την αγκαλιά και την τελευταία ματιά των δικών τους.

Προφανώς και δεν είναι όλοι οι πρεσβύτεροι σοφοί. Προφανώς και πολλοί σημερινοί πρεσβύτεροι έχουν οι ίδιοι αποκοπεί από τις ρίζες τους (της σοφίας, της γης, των δικών τους προγόνων) και λίγο ζουμί έχουν να μεταδώσουν στις επόμενες γενιές. Αλλά κάπου πρέπει να βρούμε ένα νήμα, αν θέλουμε να συνεχίζουμε να ζούμε σαν άνθρωποι.

Αυτό δεν είναι μόνο ανθρώπινο ζητούμενο, φυσικά. Πριν λίγα χρόνια διάβαζα ένα άρθρο για τους αφρικάνικους ελέφαντες, που ζουν σε μητριαρχικές κοινωνίες-αγέλες, και αποδεκατίζονται από τους λαθροκυνηγούς. Το πρόβλημα ξεκίνησε από το γεγονός οτι παρατηρήθηκαν αγέλες έφηβων ελεφάντων να επιτίθενται σε ανθρώπους (να εμφανίζουν γενικώς επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά και ανάμεσά τους), και οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν γιατί. Το άρθρο μιλούσε για το πώς χωρίς τις ελεφαντίνες-αρχηγούς να μεταδίδουν τους κοινωνικούς κανόνες συμβίωσης, οι νεαροί ελέφαντες δημιούργησαν αγέλες-συμμορίες που λειτουργούν αντικοινωνικά, όπως περίπου και οι νεανικές συμμορίες μέσα στις πόλεις, ανεξέλεγκτες από τους γεροντότερους.

Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο σοφό;

Ίσως είναι η ικανότητα να εξάγει τα μαθήματα από τις εμπειρίες της ζωής του, κάτι που σίγουρα δεν το έχουμε όλοι (αν και πιστεύω πως είναι μέσα στις εν δυνάμει ικανότητες όλων των όντων). Νομίζω πως είναι επίσης η "κατοχή" μίας ιερής γνώσης: μίας γνώσης που να συνδέει τον ίδιον τον άνθρωπο με την Πηγή του (γνώση των προγόνων, των θεών, των παραδόσεων, της ιστορίας), ή της γνώσης της φροντίδας και αποκατάστασης της υγείας. Γι αυτό και οι "μάγοι-σοφοί" και οι μαίες των φυλών κατέχουν τέτοια περίοπτη θέση στις πρωτόγονες κοινωνίες, γι αυτό και οι γιατροί στη σημερινή μας κοινωνία θεωρούνται λίγο ημι-θεοί (κι ας μην έχουν ακριβώς την επίγνωση της ιερότητας της γνώσης τους). Και από αυτό προκύπτει οτι ο σοφός δεν είναι ανάγκη να είναι πρεσβύτερος με την έννοια της ηλικίας, απαραίτητα. Σήμερα γνωρίζουμε βοτανοθεραπευτές και ψυχοθεραπευτές μεσήλικες που κάλλιστα θα λέγαμε "σοφούς" ή/και "πρεσβύτερους" με την έννοια αυτή.

Το σίγουρο είναι οτι μέσα στον κυκεώνα των ημερών που ζούμε, μέσα σε αυτή την (όπως φαίνεται) παράξενη μεταβατική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, χρειαζόμαστε τους πρεσβύτερους. Χρειαζόμαστε τους σοφούς της φυλής. Να μας ακούσουν, να μας μάθουν πώς να ακούμε, πώς να διαβάζουμε τα σημεία των καιρών, να μας μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες - που μπορεί να μην μοιάζουν εξωτερικά με τις δικές μας (ποτέ μία εμπειρία δεν είναι ακριβώς ίδια με μία άλλη) - αλλά που ενδεχομένως να μας εμπνεύσουν, να μας κάνουν να σκεφτούμε βαθύτερα τα πράγματα. Χρειαζόμαστε τους σοφούς της φυλής για να πλουτίσουν την συνειδητότητά μας με την ιερή γνώση της θεραπείας της ανθρώπινης φύσης, για τη σοφία της υπομονής, των σταθερών τους αξιών, για την καλωσύνη της ματιάς τους σε έναν κόσμο σκληρότητας, αστάθειας, και αβεβαιότητας που διαρκώς αλλάζει.

*Σημείωση: Στο κείμενο χρησιμοποίησα το αρσενικό γένος (ο γεροντότερος, ο πρεσβύτερος, ο σοφός) αλλά σήμερα η εμπειρία λέει οτι οι γυναίκες κρατούν το νήμα της σοφίας της φυλής συχνότερα από ότι οι άντρες, απλά σπάνια αναγνωρίζεται μέσα στην πατριαρχική κοινωνία που ζούμε.

οι φωτογραφίες είναι από το διαδίκτυο

Εδώ, στο τέλος του κόσμου

 

"Τα Ηνωμένα Εθνη λένε ότι ένα εκατομμύριο είδη ενδέχεται να εξαφανιστούν μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Πώς θα μας φανεί όλο αυτό καθώς θα εμφανίζεται στις ειδήσεις της οθόνης μας; Φανταστείτε ότι οι εξαφανίσεις των ειδών θα ανακοινώνονται μία μία καθώς συμβαίνουν – πόσες έκτακτες ειδήσεις ανά μέρα θα έχουμε;

Μπαίνουμε σε μία εποχή αφάνταστης απώλειας, συν το ενδεχόμενο τέλος της ανθρώπινης ζωής επάνω στη Γη. Αν ελπίζουμε να το αλλάξουμε αυτό, θα πρέπει να υπολογίσουμε σοβαρά το γεγονός πως ότι κάνουμε τώρα δεν έχει αποτέλεσμα εφόσον συνεχίζουμε να οδεύουμε προς το γκρεμό, και ότι κάτι δεν αφήνει τους περισσότερους ανθρώπους να ασχοληθούν με την έκτακτη αυτή ανάγκη παρά τις προειδοποιήσεις. Είναι πιθανό ότι ένα σημαντικό μέρος αυτού του ‘κάτι’ είναι φόβος, συνειδητός ή ασυνείδητος, για ένα επερχόμενο πένθος. Πώς θα αντέξουμε τη θλίψη; και η θλίψη, δεν θα μας δυσκολέψει στη δράση μας; Αλλά διερωτώμαι, μήπως δεν είναι η θλίψη που μας καθιστά αδύναμους αλλά όλα αυτά που κάνουμε για να την αποφύγουμε. Ίσως χρειάζεται να την ενσωματώσουμε, να την συμπεριλάβουμε. Η θλίψη δεν θα μας εμποδίσει από το να δράσουμε, θα αλλάξει όμως το πώς δρούμε με τρόπους που θα κάνουν μεγάλη διαφορά.

Το πένθος και η θλίψη έχουν δυνάμεις πολύ διαφορετικές από το θυμό, ακριβώς όπως το νερό και η φωτιά. Πολλές σύγχρονες κουλτούρες τείνουν να αξιολογούν υψηλότερα τα χαρακτηριστικά που κάποιοι θεωρούν ότι συνδέονται με αρσενικές ποιότητες από αυτά που θεωρούν ότι συνδέονται με θηλυκές ποιότητες, που σημαίνει ότι βάζουν ψηλότερα τις πύρινες από τις υδάτινες ποιότητες: την οργή πάνω από τη θλίψη, την διεκδικητικότητα πάνω από την δεκτικότητα. Το πένθος θεωρείται θηλυκό; Μας καθιστά θηλυκούς το να το νιώθουμε, και μήπως αυτό είναι που φοβίζει κάποιους; Ο θυμός τείνει να αισθάνεται για (δεν μου αρέσει αυτό που σου συμβαίνει και θέλω να το αλλάξω) ενώ η θλίψη τείνει να αισθάνεται με (να συναισθάνεται δηλαδή – ο πόνος σου είναι και δικός μου και νοιάζομαι για αυτό). Το αισθάνομαι για και το συναισθάνομαι συμπληρώνουν το ένα το άλλο. Εάν εκτιμούσαμε και τα δύο εξίσου θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε με τη φωτιά ή το νερό ανάλογα με την ανάγκη. Θα μπορούσαν να μετριάσουν το ένα το άλλο και να συνδυαστούν δυνατά με τρόπους που δεν έχουμε ακόμα φανταστεί. Ο καθένας μας θα μπορούσε να αντλήσει από περισσότερα πράγματα μέσα του για να ανταποκριθεί σε μία κρίση, θα είχαμε περισσότερα εφόδια για να παρηγορηθούμε και να ενισχυθούμε. Βλέπουμε τα αποτελέσματα της δράσης του πυρός γύρω μας, στο καλό και στο κακό. Αναρωτιέμαι εάν κάποιο μέρος έστω όλης αυτής της οργής που κατακαίει γύρω μας και χαρακτηρίζει την εποχή μας, δεν είναι άμυνα έναντι στο πένθος. Και αναρωτιέμαι εάν η θλίψη που πλανάται και δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια επηρεάζει περισσότερο τη ζωή μας στην κοινωνία από όσο πιστεύουμε. Εάν αυτό αληθεύει, ίσως να πρέπει να περάσουμε περισσότερο χρόνο με τη θλίψη τον πόνο και το πένθος εδώ, στο τέλος των ημερών.

Το πένθος είναι ένας βούδας (είναι αφυπνιστικό). Όχι κάτι από το οποίο θα πάρουμε μαθήματα, αλλά από τον τρόπο που είναι, κάποιες φορές, το πνεύμα και το σώμα μίας εποχής του κόσμου, μίας εποχής της καρδιάς-νου. Το πένθος είναι ένας βούδας, η χαρά είναι ένας βούδας, ο θυμός είναι ένας βούδας, η ειρήνη είναι ένας βούδας. Είναι βούδες γιατί αφυπνίζουν. Σύμφωνα με τα κοάν, πρέπει να γνωρίσουμε εκ του σύνεγγυς όλους τους βούδες – να τους σκαρφαλώσουμε, να τους αφήσουμε να σκαρφαλώσουν επάνω μας, να τους κάψουμε για να ζεσταθούμε, να τους ερωτευτούμε, να τους σκοτώσουμε, να βρούμε έναν να κάθεται στο κέντρο του σπιτιού μας. Το νόημα δεν είναι να θεραπεύσεις τον βούδα του πένθους, ούτε αυτός εσένα. Το νόημα είναι να μάθεις τι σημαίνει να είσαι μέρος μίας εποχής της καρδιάς-νου σου, μίας εποχής του κόσμου, που έχει βαφτεί με τα χρώματα του πένθους, που έχει εξαγιαστεί από το πένθος.

Μία φορά κάποτε, μια νέα γυναίκα, είναι χαμένη μέσα στο πένθος από τον θάνατο του συζύγου της. Αφήνει πίσω της τα πάντα και πάει σε ένα μοναστήρι να ζητήσει βοήθεια. «Τι είναι Ζεν;» Ενας δάσκαλος απαντά ότι ζεν είναι η καρδιά του ανθρώπου που ρωτά: η πληγωμένη της καρδιά είναι ο βούδας αυτού του τόπου και χρόνου. Αποφασίζει να μείνει για να καταλάβει τι σημαίνει αυτό. Καθώς κάθεται στο σκοτάδι, η γυναίκα αγγίζει με τα δάχτυλά της τον βούδα του πένθους, μαθαίνοντας έτσι το περίγραμμα και την υφή του. Μετά από καιρό, ανακαλύπτει τη χάρη μέσα σε αυτό το σκοτάδι με το πένθος για σύντροφό της: μία βαθειά ταπεινότητα, μία βαθειά σιωπή, τη βαθειά ακρόαση.

Στα λατινικά η ρίζα του πένθους συγγενεύει με την εγκυμοσύνη.

Αρχή φόρμας

Μια μέρα η γυναίκα ακούει την κραυγή ενός ελαφιού από το κοντινό ποταμάκι. «Πού είναι το ελάφι;» Ρωτά ο δάσκαλος. Ακούει, συγκεντρωμένη, κάτι μέσα της έχει ωριμάσει. «Ποιος ακούει;» Αυτό που μέσα της έχει ωριμάσει ανοίγει σπάζοντας το κέλυφός του – η κραυγή του ελαφιού αντηχεί μέσα στα δέντρα και συγχρόνως μέσα στην τραυματισμένη της καρδιά. Βρίσκεται εκεί, με τις οπλές της βρεμένες, και βρίσκεται εδώ διερωτώμενη. Και τα πάντα ακούνε τα πάντα.

Αργότερα βρίσκεται στο ποταμάκι με έναν κουβά από λάκκα για λουλούδια, αλλά εκείνη το γεμίζει με νερό. Βλέπει την αντανάκλαση της σελήνης στο νερό: το πένθος της που λάμπει. Αργότερα πάλι, λέει, ο πάτος του κουβά ανοίγει: το νερό και το φως μουλιάζουν τη γη. Όλα είναι υγρά: το ποταμάκι, η νερένια σελήνη στον κουβά, το υγρό μάτι του ελαφιού, η γυναίκα που κλαίει.

Τα δάκρυά της γίνονται διαλύτης για ότι μέσα της αντιστέκεται, για τις άμυνες που ορθώνουμε προκειμένου να μην νιώσουμε τον πόνο της ζωής ολοκληρωτικά – το οποίο δεν μας αφήνει να νιώσουμε την ομορφιά ολοκληρωτικά. Τα δάκρυα μαλακώνουν, ξεκολλάνε, διασαλεύουν, ανατρέπουν, και γεμίζουν. Τρέχουν σαν νερό κάτω από τον πάγο, και ξαφνικά το παγωμένο ρέει ξανά.

Κάποιοι φοβούνται αυτού του είδους τη διάλυση. Θα συνεχίσω να είμαι ο ίδιος; Μήπως εξαφανιστώ ή τρελλαθώ; Θα μπορέσω να αγωνιστώ για την κλιματική αλλαγή; Αν αρχίσουμε να κλαίμε, αν ανοίξουμε τους εαυτούς μας να βιώσουν τον πόνο, την οδύνη, και την τρομερή πληγωμένη ομορφιά της ζωής επάνω στη Γη, μπορεί να μην μπορέσουμε να σταματήσουμε, μπορεί να πνιγούμε.

 

Αλλά ούτε εξαφανιζόμαστε ούτε πνιγόμαστε. Ούτε κλαίμε για πάντα. Αν όμως από καιρού εις καιρόν αυτά τα δάκρυα θέλουν να ρεύσουν από μέσα μας, δεν μας φοβίζουν πια, είναι μία μικρή τελετή που μας κρατά σε επαφή με τον κόσμο. Μας καθιστούν λιγότερο εύθραυστους, και πιο ανθεκτικούς. Κλαίμε γιατί κάτι χύνεται μέσα μας και ξεχειλίζει, γιατί είναι αδύνατον να πούμε πράγματα κάποιες στιγμές και είναι εξίσου αδύνατον να μην προσφέρουμε κάτι ως αντάλλαγμα. Τα αλμυρά μας δάκρυα είναι απομεινάρια των απαρχών μας ως πλάσματα του ωκεανού, είναι επίσης και το κατακάθι της δύσκολης θάλασσας που διασχίζουμε μέσα στη ζωή. Εμπεριέχουμε και τα δύο, και τα άχρονα βάθη και τα κύματα που κλυδωνίζουν το εύθραυστο σκάφος που μας μεταφέρει από τη γέννηση ως το θάνατο.

Η γυναίκα της ιστορίας μας, που λεγόταν Μουτζάκου, προχώρησε και κατάφερε μεγάλα πράγματα, βοηθώντας άλλες γυναίκες να συναντήσουν τις καρδιές τους. Πολλές γενιές καλογραιών έχουν γράωει ποιήματα γι αυτήν – μία έγραψε ότι το νερό από τον κουβά της γέμισε πολλές τρύπες. Μπόρεσε και το έκανε αυτό όχι επειδή βρήκε τρόπο να παρακάμψει το πένθος της αλλά επειδή ησύχασε το μέσα της και άκουσε το πένθος να της μιλά και να της λέει τι να κάνει. Η κραυγή της για βοήθεια, η κραυγή του ελαφιού, το σεληνόφως που ξεχύθηκε από το σπασμένο της κουβά – το πένθος της απλώθηκε πέρα από τα όρια του δέρματός της και ανήκε σε παραπάνω καρδιές από τη δική της και μόνο. Ετσι και η αφύπνισή της. Έτσι όπως κρατήθηκε, έτσι όπως υποστηρίχθηκε, έτσι μπόρεσε να κρατήσει και υποστηρίξει. Αυτό ακριβώς είναι η αφύπνιση.

Το πένθος είναι μία μορφή αγάπης, είναι το πώς αγαπάμε όταν ο αγαπημένος μας απουσιάζει. Είναι μία μεταμόρφωση της αγάπης μέσα από την απώλεια, και το πώς μυούμαστε σε έναν νέο κόσμο. Όπως όλες οι μυήσεις, ξεκινά με τον εξαγνισμό. Στην περίπτωση του πένθους αυτός ο εξαγνισμός μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονος, γιατί η απώλεια αυτού που αγαπήσαμε είναι έντονη: σοκ, μνήμες, θλίψη, οργή, μεταμέλεια, νόστος, απογοήτευση, προδοσία, ανακούφιση. Μας ξεσκίζουν οι καταιγίδες, η παλιά μας ζωή τραβιέται βίαια από επάνω μας. Το πένθος της εποχής μας είναι παράξενο γιατί εν μέρει πενθούμε αυτό που θα εξαφανιστεί στο μέλλον. Η απώλεια δεν θα είναι ξαφνική ή απρόσμενη, σαν αεροπορικό δυστύχημα. Την έχουμε προβλέψει, θα διαρκέσει πολύ, και καθώς πενθούμε θα προσπαθούμε να διασώσουμε ότι μπορούμε.

Τελικά, μπορούμε να βρούμε το δρόμο μας στο μάτι του κυκλώνα όπως η Μουτζάκου. Υπάρχει όμως μια διαφορά. Στην εποχή της Μουτζάκου μπορούσες να αγαπήσεις τον φυσικό κόσμο με μία αθωότητα – η αφύπνισή της είναι συνυφασμένη με έναν απλό και αρχέγονο τρόπο με το ελάφι, το ποταμάκι, τη σελήνη ανάμεσα στα δέντρα. Θεωρούσε δεδομένο κάτι που εμείς δεν μπορούμε πλέον να θεωρήσουμε: ότι η φύση με την αυτάρκειά της θα βρίσκεται εδώ αιώνια να μας θεραπεύει και να μας «ανοίγει». Εμείς σήμερα δεν μπορούμε να αγαπάμε τη Γη τόσο αθώα, αψηφώντας ή αγνοώντας τον τρόπο με τον οποίο της φερόμαστε. Και πώς αγαπάμε σήμερα, μετά το πέρας της αθωότητας; Πώς μπορούμε να παραμείνουμε σε αυτή την αγάπη ακόμα και όταν μας πεθαίνει από τον πόνο; Ίσως το να επιτρέψουμε στην απώλεια να χρωματίσει την αγάπη μας θα μας βοηθήσει, γιατί θα μας κρατά κοντά σε αυτό που συμβαίνει στα αλήθεια. Ίσως εάν επιτρέψουμε στις τύψεις και στη μεταμέλεια να χρωματίσουν την αγάπη μας να μας βοηθήσει να κάνουμε αυτό που πρέπει να κάνει τώρα η αυθεντική αγάπη: να αναγνωρίσουμε το χρέος μας.

Ο Πήτερ Χέρσοκ είχε πει κάποτε ότι στην Κινέζικη παράδοση των κοάν, η μεταμέλεια είναι το θεμέλιο της ηθικής. Δεν το ανέλυσε περισσότερο, και από τότε κουβαλάω μέσα μου αυτή τη σκέψη έτσι. Από όσο μπορώ να καταλάβω, η μεταμέλεια ξεκινά με το να ακούς χωρίς να διακόπτεις και μετά να συναισθάνεσαι, να βιώνεις τον πόνο που προκάλεσες ως δικό σου πόνο. Το φυσικό αποτέλεσμα είναι η επιθυμία να μην ξανακάνεις ότι έκανες. Και έτσι η μεταμέλεια γίνεται διερώτηση: Πώς συνέβη αυτό; Πώς μπορώ να μην αφεθώ να το ξανακάνω; Πώς μπορώ να αποκαταστήσω τη βλάβη;

Και αυτό επίσης είναι δράση αγάπης. Πένθος είναι το πώς αγαπάμε όταν αντιμετωπίζουμε την απώλεια, μεταμέλεια είναι το πώς αγαπάμε όταν έχουμε βλάψει. Πώς θα μπορούσαν να μην είναι αυτά τα δύο μέρος της εργασίας μας αυτή την εποχή; Αυτή τη στιγμή είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς θα αγαπήσουμε το μέλλον που βλέπουμε να έρχεται, αλλά πολύ σύντομα θα χρειαστεί. Πώς θα τα καταφέρουμε εάν είμαστε ακόμα διαποτισμένοι από πένθος που δεν έχουμε αναγνωρίσει μέσα μας, εάν αντί να φροντίσουμε τη μεταμέλειά μας είμαστε χαμένοι στις ενοχές και στην άρνηση;

Δεν θα κλαίμε για πάντα. Το πένθος αλλάζει από την αρχική του αγριότητα σε ενός είδους αξιοπρέπεια. Η μεταμέλεια γίνεται ευγενής μας συνοδοιπόρος. Ταιριάζουν στην εποχή μας – στην οποία δεν αρμόζει η αδαής αστόχαστη αθωότητα, και μόνο μερικώς η οργή. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, εδώ που βρισκόμαστε σήμερα, πώς θα είναι η αγάπη που θα έχουμε αύριο, αλλά μπορούμε να αποφασίσουμε πώς θα πάμε να τη συναντήσουμε. Τώρα εγκυμονούμε το μέλλον, εγκυμονούμε χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι αυτό που θα γεννηθεί. Μαζί όλοι εισερχόμαστε σε ένα μεγάλο μυστήριο. Σε αυτή την αόρατη τελετή φέρνουμε τις δεξιότητες του πολεμιστή, την πείνα και τους αγώνες μας, την ευφυία του μυαλού μας – όλα αυτά που μας έφεραν ως εδώ – ελπίζοντας πως θα τα χρησιμοποιήσουμε με καλύτερους τρόπους αυτή τη φορά. Ίσως θα μπορούσαμε να φέρουμε τις καθαρισμένες μας καρδιές ταπεινωμένες από αυτά που έχουμε κάνει, και την προθυμία να ακολουθήσουμε την αγάπη όπου μας πάει, καθώς βαδίζουμε στη μεγάλη τελετή της υπόλοιπης ζωής μας."

Το κείμενο γράφτηκε από την Τζόαν Σάδερλαντ, και το πρωτότυπό του βρίσκεται εδώ

Μεταφράστηκε από την Ε. Γκώγκου

Υπάρχω γιατί

Υπάρχεις. Είμαι γιατί είσαι, Είσαι γιατί είμαι.

Μέσα από τη σχέση μας με το "άλλο" υπάρχουμε και ζούμε. Ο πολιτισμός μας των τελευταίων αιώνων μας έδωσε την ψευδαίσθηση της αυτονομίας, το ιδανικό της ανεξαρτησίας που βασίζεται στην αποσύνδεσή μας με το "άλλο" και "τους άλλους". Αποσυνδεθήκαμε από τους αληθινούς προγόνους μας (αλλά αναδεικνύουμε όποιους προγόνους μας προσδίδουν κύρος ή λάμψη), αποσυνδεθήκαμε από τη φύση γύρω μας (χρησιμοποιώντας την ως εργαλείο ή πόρο προς εκμετάλλευση για την ικανοποίηση της απληστίας μας), αποσυνδεθήκαμε από τη δική μας φύση την ανθρώπινη, από αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Τι είναι αυτό;

Σήμερα αναρωτιόμαστε δικαίως.

Είμαστε ζωάκια θηλαστικά. "Δενόμαστε" με δεσμούς αλληλεξάρτησης με τους γονείς και τα αδέλφια μας, με την ευρύτερη κοινότητα - χωρίς το ανήκειν η ίδια η επιβίωσή μας βρίσκεται σε επισφάλεια. Παρόλα αυτά, το "ανένταχτος" αποτελούσε χαρακτηρισμό σχεδόν τιμής σε κάποιους κύκλους, και η ανεξαρτησία, η αυτάρκεια, η αυτοδιάθεση και η αυτονομία είναι τα ιδανικά όλων μας, συνώνυμα με την ελευθερία και την αξιοπρέπεια.

Πόσο εύκολα παραβλέπουμε και αποσιωπούμε την ανάγκη του ανήκειν, την ανάγκη ο ένας του άλλου. Στη φύση τίποτα δεν λειτουργεί αυτόνομα, τα πάντα εντάσσονται σε ένα οικοσύστημα - το οποίο όταν διαταραχθεί κλυδωνίζεται, και η επιβίωση (και η ευτυχία θα τολμούσα να πω) των ειδών εντός του τίθεται σε κίνδυνο. 

Η αλήθεια μας βρίσκεται στην αλληλεξάρτηση.

Ακόμα και αν ξέρω να αλέθω, να ζυμώνω και να φτιάχνω το ψωμί μου, εξαρτώμαι από το στάρι του κάμπου - από τον σπορέα του, τη βροχή και τον ήλιο, τον θεριστή, κτλ.

Οσο και αν τα "έχω βρει με τον εαυτό μου", η αγκαλιά του συντρόφου, του παιδιού, του γονέα, του φίλου είναι ανεκτίμητης αξίας για την ψυχική μου υγεία (και για τη σωματική, λένε οι έρευνες τώρα πια). Οσο κι αν πιστεύω οτι "η ομορφιά βρίσκεται μέσα μου", ένα αγαπημένο μουσικό κομμάτι (που κάποιος εμπνεύστηκε, έγραψε, έπαιξε και ακούω) γεννά συναισθήματα που δεν θα βίωνα αλλιώς και με πλουτίζει με τρόπους ανείπωτους.

Τα πάντα γύρω μας ανταλάσσουν τις ουσίες τους, το ίδιο κάνουμε κι εμείς κι ας μην το αξιολογούμε. Ανταλάσσοντας μεταξύ μας ιδέες, σκέψεις, συναισθήματα, αγγίγματα και υγρά δημιουργούμε νέους κόσμους και νέες ζωές. Έτσι μόνο προχωρά και εμπλουτίζεται η ζωή όλων μας, τρεφόμαστε και τρέφουμε. Στη φύση - στην οποία ανήκουμε ολοκληρωτικά, είτε βολεύει τη φιλοσοφία μας είτε όχι - δεν υπάρχει ανεξαρτησία και αυτονομία, παρά μόνο αλληλεξάρτηση και ένα αέναο δούναι-λαβείν σε δυναμική ισορροπία. Δεν γίνεται τίποτα πουθενά που να μην έχει επιπτώσεις, δεν υπάρχει δράση χωρίς αντίδραση (όσο κρυφή ή φανερή, όσο "μεγάλη" ή "αμελητέα" κι αν θεωρείται από την πεπερασμένη μας αντίληψη), τα πάντα τροποποιούν το περιβάλλον τους - ο τυφλοπόντικας που θα σκάψει το λαγούμι του θα δώσει οξυγόνο στο έδαφος για τους μικροοργανισμούς που θα μετατρέψουν σε λίπασμα τη φλούδα της μπανάνας που πέταξε ένα παιδί από το αυτοκίνητο των γονέων του. Το λίπασμα θα θρέψει τους ηλίανθους που θα του δώσουν τα σπόρια που θα μασάει καθώς θα απολαμβάνει την ταινία του στο θερινό σινεμά... Και πάει λέγοντας. Οι συνδέσεις είναι πραγματικά άπειρες και συχνά ασύλληπτες: τις περισσότερες φορές δεν έχουμε ούτε τη φαντασία ούτε τη γνώση για να τις κάνουμε!

Η αλληλεξάρτηση γεννά αυτό που λέμε "αγάπη": τη φροντίδα, το νοιάξιμο για τη ζωή, την ευημερία, την ευτυχία του "άλλου". Δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να μπορεί να συντηρήσει τη ζωή όπως την ξέρουμε. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να μπορεί να νοηματοδοτήσει τη ζωή όπως την ξέρουμε. Η επίγνωση αυτή μπορεί να αλλάξει ολόκληρη την κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική, όλο τον πολιτισμό μας: χωρίς τον "άλλον" (άνθρωπο, ζώο, φυτό, ορυκτό, αέριο, αστέρι, πλανήτη, κτλ) δεν υπάρχουμε, και το κυριότερο, δεν έχει νόημα να υπάρχουμε.

Ανθη για την Καρδιά

Ο συναισθηματικός μας κόσμος υποφέρει συχνά. Αγαπάμε πολύ, αγαπάμε λίγο, αγαπάμε χωρίς ανταπόκριση, αγαπάμε και πληγωνόμαστε, αγαπάμε και πληγώνουμε, αγαπάμε και γινόμαστε αντικείμενα εκμετάλλευσης ή χλεύης ή κακοποίησης. Τραυματιζόμαστε και τραυματίζουμε, γιατί τα συναισθήματά μας είναι φτιαγμένα από υλικό ρευστό και μαλακό, μας καθιστούν ευάλωτους και ανυπεράσπιστους. Γοητευόμαστε, και απο-γοητευόμαστε... και φοβόμαστε: φτάνουμε να φοβόμαστε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, που είναι τελικά το ζητούμενο όλης μας της ζωής. 

Η καρδιά μας είναι στο επίκεντρο αυτού του κυκεώνα. "Καρδιά μου καημένη πώς βαστάς και δε ραγίζεις", λέει ένα παραδοσιακό τραγούδι. Πόσα και πόσα τραγούδια για "την καρδιά", γι αυτό το 'όργανο' που περικλείει κόσμους ολόκληρους υπέροχων και επώδυνων συναισθημάτων. Πόσα ποιήματα!

Για τα "θέματα της καρδιάς" υπάρχουν αρκετά ανθοϊάματα που μπορούν να βοηθήσουν. Το κοινό που έχουν μεταξύ τους είναι οτι τα περισσότερα είναι ροζ! Ισως κάτι έχει να μας πει κι αυτό.

δικέντρα, bleeding heart

Το ανθοϊαμα της δικέντρας (dicentra formosa, Bleeding Heart) που έφτιαξε το Flower Essence Society στην Καλιφόρνια, μιλά για την άνευ όρων αγάπη και την συναισθηματική ελευθερία. Πρόκειται για ένα ισχυρό ίαμα που καθαρίζει την καρδιά από την κτητικότητα, και την δυναμώνει ώστε να μπορεί να αγαπά άφοβα. Ενδείκνυται για τους ανθρώπους που αγάπησαν πολύ αλλά έχασαν το αγαπώμενο πρόσωπο, και δεν μπορούν να το ξεπεράσουν - για ανθρώπους που λειτουργούν συνεξαρτητικά και δημιουργούν σχέσεις όπου λείπει η αληθινή ελευθερία και η ισορροπημένη ανταλλαγή συναισθημάτων. Ο τεράστιος πόνος που βιώνουν οι άνθρωποι αυτοί είναι μία αναγκαία συνθήκη, εάν το δούμε από μία ευρύτερη σκοπιά, προκειμένου να παρακινηθούν να φύγουν από τη θέση του συναισθηματικά εξαρτώμενου. Το υπέροχο αυτό ίαμα βοηθά την ψυχή να γεμίσει εκ των έσω με δύναμη, έτσι ώστε να αγαπά  πιο ώριμα, από ένα άλλο βάθος, επιδιώκοντας αληθινά το καλό του αγαπώμενου προσώπου.

Ροζ κενταύριο, (Centaurium erythraea - Centaury)

Το ροζ κενταύριο μας βοηθά να λειτουργούμε με αγάπη αλλά από έναν "τόπο" δύναμης, όχι αδυναμίας. Είναι για τους ανθρώπους που δυσκολεύονται να πούν όχι, που γίνονται χαλί για να πατήσουν οι άλλοι (και οι άλλοι φυσικά τους πατούν!), που θεωρούν οτι αγαπούν και βοηθούν αλλά στην πραγματικότητα απλά δεν έχουν τη δύναμη να πούν "όχι", δεν έχουν τη δύναμη να αντισταθούν στην εκμετάλλευση των άλλων. Είναι ευάλωτοι γιατί εκχωρούν στους άλλους τη δύναμη δράσης τους, αψηφώντας (υποτιμώντας) τις δικές τους ανάγκες για να καλύψουν τις ανάγκες των άλλων (με στόχο συχνά την αποδοχή από τους άλλους). Αυτό συνήθως στην κοινωνία μας παρουσιάζεται ως μία πολύ ευγενής αρετή, ως αυτοθυσία. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι που χρειάζονται το ροζ κενταύριο 'αυτοθυσιάζονται' γιατί δεν έχουν το σθένος να αρνηθούν, να κρατήσουν δυνάμεις για τον εαυτό τους... Και όπως έλεγαν και οι αρχαίοι Ελληνες "ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος". Οταν δε παραγίνει το πράγμα, οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν θύματα, και αρχίζουν να θυμώνουν - είτε φανερά είτε μέσα τους.

Αρκουδοπούρναρο (Ilex Aquifolium, Holly)

Εδώ χρειάζεται ο 'μεγάλος θεραπευτής της καρδιάς', το ανθοϊαμα Holly. Πρόκειται για ένα ανθοϊαμα-κλειδί του Μπαχ, για το οποίο έχει λεχθεί οτι "μας προστατεύει από οτιδήποτε δεν είναι συμπαντική αγάπη" (το άνθος είναι ένας λευκός σταυρός). Τυπικά είναι το ίαμα που δίνεται για τη ζήλεια, το θυμό, τη διάθεση εκδίκησης, την (εκπεφρασμένη αλλά και σιωπηρή) ανταγωνιστικότητα - για την (υποσυνείδητη συχνά) πεποίθηση οτι "δεν υπάρχει αρκετή αγάπη για όλους". Δεν υπάρχει αρκετή αγάπη, αγαθά, πόροι, ευκαιρίες, αναγνωρισιμότητα, φήμη, τρυφερότητα, χρήματα - αυτό το "δεν υπάρχει αφθονία". Αρα βιώνουμε τον φθόνο. Το ανθοϊαμα αυτό είναι καταλύτης στις ανθρώπινες σχέσεις, είτε πρόκειται για συζύγους, είτε για αδέλφια, είτε για κολλητούς...

Αγριο Τριαντάφυλλο (Rosa canina, Wild Rose)

Και όταν έχουμε κουραστεί (από τις όποιες προσπάθειες και απογοητεύσεις), κι έχουμε χάσει το κέφι μας, τη διάθεσή μας, τον ενθουσιασμό μας (βλέπε έρωτα) για τη ζωή, χρειάζεται το ίαμα της αγριοτριανταφυλλιάς. Η λέξη με την οποία χαρακτηρίζεται η κατάσταση που γιατρεύει το αγριοτριαντάφυλλο, είναι "απάθεια". Το ίαμα αυτό επαναφέρει το πάθος και τον έρωτα για την ίδια τη ζωή, ενεργοποιώντας το σώμα και την ψυχή μας ταυτόχρονα. Μας διδάσκει οτι η ζωή είναι μία ιερή και πολύτιμη ευκαιρία την οποία πρέπει να αγκαλιάσουμε, για να βρούμε το αληθινό νόημα της αγάπης, αλλά και της ίδιας μας της ενσάρκωσης.

Ροζ αχιλλεία (achillea millefolia var. rubra, pink yarrow)

Ενα άλλο σοβαρό θέμα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που 'αγαπούν πολύ' (λόγω αυξημένου βαθμού ενσυναίσθησης και συμπόνοιας) είναι το θέμα των ψυχικών ορίων. Οχι των ορίων που βάζουμε προκειμένου να μην μας καταπατούν οι άλλοι (αυτό το βοηθά το ροζ κενταύριο), αλλά των ψυχικών ή αιθερικών μας ορίων. Οι ενσυναισθητικοί άνθρωποι 'απορροφούν' τις ψυχικές καταστάσεις των συνανθρώπων τους, γι αυτό και μπορούν να νιώσουν τον πόνο τους τόσο βαθειά. Είναι δε συχνό φαινόμενο να νιώθουν πράγματα που δεν είναι δικά τους, που προέρχονται από τους γύρω τους, συναισθήματα που γεννιούνται μέσα σε άλλους ανθρώπους, και έτσι να μπερδεύονται ("τώρα εγώ γιατί είμαι θυμωμένη; τι έγινε;" ή "τώρα γιατί ξαφνικά χαλάστηκα; αφού δεν έγινε τίποτα!"). Οι συμπονετικοί άνθρωποι είναι συχνά ευεπηρέαστοι, και δυσκολεύονται να καταλάβουν τι προέρχεται από τους ίδιους και τι από τους άλλους. Το ίαμα της ροζ αχιλλείας (pink yarrow, Flower Essence Society) προστατεύει την συναισθηματική 'αύρα', το συναισθηματικό πεδίο, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη εσωτερική ειρήνη, υγιή όρια, και προπαντός διαύγεια. Μας βοηθά να είμαστε πιο πολύ ο εαυτός μας, να δίνουμε αγάπη ακτινοβολώντας την και όχι απορροφώντας, να θεραπεύουμε όχι δια της συγχώνευσής μας με τους άλλους, αλλά με την παρουσία μας.

Ροζ μίμουλος (mimulus lewisii, pink monkeyflower)

Η σχέση συνεπάγεται μοίρασμα: όσο πιο στενή η σχέση, τόσο πιο βαθύ και στενό οφείλει να είναι το μοίρασμα. Αλλιώς η σχέση παραμένει ρηχή, και δεν ικανοποιεί την βαθύτερη επιθυμία μας για ουσιαστική αγάπη.  Και χωρίς μοίρασμα σχέση δεν υφίσταται. Τι γίνεται όμως όταν για τους όποιους λόγους (πρότερα τραύματα, κτλ) φοβόμαστε να 'ανοιχτούμε' στον άλλον άνθρωπο; Ντρεπόμαστε για τον εαυτό μας, για την ατέλειά μας, για τις ανάγκες μας, για την ευαλωτότητά μας, και νιώθουμε οτι πρέπει να κρυφτούμε από το βλέμμα των γύρω - δεν πρόκειται για τη συνήθη ντροπαλοσύνη, αλλά για κάτι πολύ βαθύτερο. Θέλουμε να προσεγγίσουμε τους άλλους, η ψυχή μας διψά για επαφή, αλλά δεν τολμούμε λόγω της υπερευσθησίας μας. Το ανθοϊαμα του ροζ μίμουλου (pink monkeyflower), από τη συλλογή της Flower Essence Society ανοίγει με απαλό τρόπο την ψυχή μας, και μας καθιστά ικανούς να πάρουμε ξανά συναισθηματικά ρίσκα. Μας βοηθά δηλαδή να ανοίξουμε την καρδιά μας, να τολμήσουμε να δείξουμε την ευαλωτότητά μας, προκειμένου να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε.

Κυδωνιά (cydonia oblonga)

Οι άνθρωποι ξεκινούμε τη ζωή μας με γλυκά και τρυφερά συναισθήματα. Συχνά, όμως, οι περιστάσεις της ζωής μας είναι τραυματικές, και στην προσπάθειά μας να αυτοθεραπευτούμε σκληραίνουμε και 'ξινίζουμε'. Δεν είναι σπάνιο εξάλλου να ακούμε οτι "δεν ωφελεί η ευαισθησία, πρέπει να είσαι δυνατός", παλιότερα έλεγαν και το κλασικό "οι άντρες δεν κλαίνε" (και μάλωναν τα αγόρια που τολμούσαν να εκφράσουν την θλίψη ή την τρωτότητά τους)... Μ' αυτό και με εκείνο, γενιές ανθρώπων μεγάλωσαν συναισθηματικά ανάπηροι, θεωρώντας οτι η ευαισθησία και η τρυφερότητα είναι αδυναμία ενώ η σκληρότητα και η ωμότητα είναι δύναμη. Το ίαμα της κυδωνιάς επαναφέρει τη 'χαμένη' γλυκύτητα και τρυφερότητα στην προσωπικότητα, αποκαθιστώντας μαζί και μία 'παιδική' αθωότητα. Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος μπορεί να βοηθηθεί να μαλακώσει και να γλυκάνει προκειμένου να μπορεί να εκφραστεί με αγάπη στους (συνήθως στερημένους από τρυφερότητα) κοντινούς του ανθρώπους.

Κράταιγος (crataegus monogyna, hawthorne)

Ο κράταιγος είναι το κατεξοχήν βότανο της καρδιάς. Οι κατακόκκινοι καρποί του μέσα στο χειμώνα δίνουν δύναμη, ζέση και κουράγιο (ως καρδιοτονωτικό βοηθά την ελαστικότητα των αιμοφόρων αγγείων, και έχει από τα αρχαία χρόνια χρησιμοποιηθεί για αρρυθμίες, αθηροσκλήρωση, και άλλες καρδιακές παθήσεις). Τα άνθη του, λευκά ως λευκορόζ, 'μιλούν' για την αγάπη. Εξάλλου ανήκει στην οικογένεια των ροδανθών, των τριαντάφυλλων δηλαδή, που παραδοσιακά συσχετίζουμε με την έκφραση της αγάπης. Σαν ανθοϊαμα μιλά για την αγάπη που έχουμε (ή δεν πολυέχουμε!) στον εαυτό μας, για τις αντοχές μας (φυσικές και συναισθηματικές) που σεβόμαστε ή καταπατούμε. Η βιβλιογραφία μιλά για ένα ανθοϊαμα 'ελιξίριο αγάπης', μια που εάν δεν αγαπήσουμε τον εαυτό μας δεν μπορούμε ουσιαστικά να αγαπήσουμε κανέναν. Βοηθά ιδιαίτερα τους ανθρώπους που διέπονται από ισχυρή θέληση - τόσο ισχυρή που τους βάζει να ξεπερνούν με ένταση τα όρια των αντοχών τους (κάποιοι τους ονομάζουν 'προσωπικότητες τύπου Α', κάποιοι 'άλογα κούρσας'!), με αποτέλεσμα να ρέπουν προς τις καρδιοπάθειες. Το ίαμα του κράταιγου εξισορροπεί τη δύναμη της βούλησης που πηγάζει από την καρδιά, βοηθά τους ανθρώπους που ζουν μία ζωή γεμάτη στρες (οποιουδήποτε είδους: από αγωνία για την επιτυχία ή την επιβίωση, ως το στρες που δημιουργεί ένας μεγάλος χωρισμός ή απώλεια), και έτσι προλαμβάνει τις επιπτώσεις που μπορεί να δημιουργεί η ψυχική πίεση στο φυσικό μας σώμα. 

Μποράγκο (borago officinalis, borage)

Τελευταίο άφησα ένα άνθος που δεν είναι ούτε ροζ ούτε λευκό, αλλά αποτελεί ένα υπέροχο ίαμα για την καρδιά (με την ευρύτερη έννοια), άκρως αναγκαίο για την εποχή που διανύουμε. Το ίαμα της μποράντζας ή μποράγκο βοηθά στις περιπτώσεις εκείνες που, όπως λέμε, "έχουμε βαριά καρδιά", και "αποκαρδιωνόμαστε". Δίνει φως και φτερά στην καρδιά μας, αισιοδοξία, δίνει κουράγιο (cor-ago, borago) μας φτιάχνει ανάλαφρη διάθεση ακόμα και στις πιο δύσκολες ώρες. "Στο βάθος του χειμώνα τελικά ανακάλυψα οτι υπάρχει μέσα μου ένα ακατάβλητο καλοκαίρι", όπως λέει ο Αλμπέρ Καμύ. 

Μη στέκεσαι

Το είχα βρει παλιά σε μια ποιητική ανθολογία, και έλεγε "ανωνύμου". Το είχε στείλει στους γονείς του ένας νεαρός άγγλος στρατιώτης που υπηρετούσε στη Β. Ιρλανδία, να ανοιχτεί και να διαβαστεί στην περίπτωση του θανάτου του. Τώρα το γκούγκλ με πληροφορεί πως γράφτηκε από μία σύγχρονη αμερικανίδα, την Μαίρη Ελίζαμπεθ Φράι (1905-2004). Το είχε γράψει πάνω στην καφετιά σακούλα του μανάβη για την εβραιοπούλα που ζούσε στο σπίτι της και δεν μπόρεσε να παραστεί στην κηδεία της μητέρας στη Γερμανία. 

Μη Στέκεσαι στον Τάφο μου και Κλαίς

Μη στέκεσαι στον τάφο μου και κλαίς.

Δεν είμαι εκεί. Ούτε κοιμάμαι.

Είμαι χίλιοι ανέμοι που φυσούν.

Είμαι οι διαμαντένιες λάμψεις του χιονιού

Οι ηλιαχτίδες του ώριμου σταριού

Του φθινοπώρου η απαλή βροχή.

Μέσα στην ησυχία του πρωιού όταν ξυπνάς

είμαι το γρήγορο φτερούγισμα προς τα ψηλά

πουλιών που ήσυχα πετούν σε κύκλους.

Είμαι της νύχτας τ' απαλά αστέρια.

Μή  στέκεσαι στον τάφο μου και κλαίς.

Δεν είμαι εκεί. Δεν πέθανα ποτέ.

(μετάφραση: Ελενα Γκώγκου)

Νους & Καρδιά

Ο νους μιλά με σκέψεις, συγκρίσεις, αντιπαραβολές, επιχειρήματα, με λόγους που μπορεί να αντικρούουν ο ένας τον άλλον αλλά είναι σοβαροί, με κατατάξεις και εργαλεία ανάλυσης και σύνθεσης σύμφωνα με κανόνες και επιστημονικές θεωρίες. Ο νους οφείλει την αντίληψη και τα συμπεράσματά  του στα προσλαμβανόμενα από το περιβάλλον: τις ιδέες με τις οποίες μεγάλωσε, τη νοοτροπία με την οποία περιβάλλεται, την ιδεολογία την οποία υιοθέτησε,  τα συμπεράσματα της τρέχουσας επιστήμης, τις αυθεντίες τις οποίες παραδέχεται. Ο νους κατατάσσει σε κατηγορίες, δέχεται ή αρνείται βάσει λογικών αλληλουχιών επιχειρημάτων. Ο νους εκπαιδεύεται από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, από την οικογένεια, τις πρώιμες εμπειρίες, τις πύλες των πέντε αισθήσεων, το σχολείο, τους συμμαθητές, τον καλό και τον κακό δάσκαλο, τον περιπτερά, την εφημερίδα, την τηλεόραση, το διάβασμα, την επιστήμη. Ο νους μιλά, ερωτά και επεξηγεί διαρκώς. Δεν αντέχει τη σιωπή, πρέπει να γεμίσει το κενό. Η επαφή με το νου δίνει ευγλωττία, εξυπνάδα, συνδυαστικότητα, πρόσβαση στην εξουσία. Οι άνθρωποι που λειτουργούν καλά το νου τους είναι οι έξυπνοι, οι καλοί μαθητές στο σχολείο, οι επιτυχημένοι επιχειρηματίες, οι καλοί επιστήμονες με τα πολλά εμβριθή συγγράμματα, οι καλοί ερευνητές, οι ζηλευτοί και οι θαυμαστοί του κόσμου τούτου. Ο λόγος του νου απορρέει από τον ακριβή  υπολογισμό του τι είναι σωστό και τι λάθος, τι συμφέρει (τον άνθρωπο, τις συνθήκες, την κατάσταση), και πόσα οφέλη μπορεί να αποφέρει. Ο λόγος του νου εξαίρει, εξιτάρει, φοβίζει, διεγείρει το νου.

Η καρδιά δεν λέει πολλά. Μιλά με «αισθήσεις», με βιώματα, με συναισθήματα. Τα συμπεράσματα είναι άμεσα. Η καρδιά θαυμάζει ή αποστρέφεται. Ζεσταίνεται, ή κρυώνει. Γνωρίζει, ή δεν γνωρίζει. Αισθάνεται αγάπη, ή φόβο. Η καρδιά ταράζεται ή αναπαύεται. Στη γλώσσα της καρδιάς το ναι είναι ναι, και το όχι είναι όχι: δεν υπάρχουν ναι μεν αλλά. Η καρδιά εκπαιδεύεται μέσα  στη σιωπή, τη γαλήνη, την κατάσταση εκείνη που ονομάζουμε συχνά «αγάπη», τις ώρες εκείνες που νιώθουμε ότι είμαστε στο σωστό μέρος τη σωστή ώρα με τους σωστούς ανθρώπους και δεν έχουμε ανάγκη τίποτα άλλο για να νιώσουμε πλήρεις. Η καρδιά εκπαιδεύεται από τη φροντίδα των μικρών πραγμάτων και πλασμάτων, από την χωρίς σκέψη προσφορά, αυτήν που δεν περιμένει ανταλλάγματα, αυτήν που δεν αξιολογούμε καν ως προσφορά τις περισσότερες φορές. Η γνώση που απορρέει από αυτήν είμαι άμεση, σαφής, και ακριβής. Χρειάζονται πολλές λέξεις για να περιγραφεί, κι ακόμα περισσότερες για να εξηγηθεί (εάν υποθέσουμε ότι αυτό γίνεται, γιατί τις περισσότερες φορές είναι αδύνατο). Περιγράφεται καλύτερα μέσω της Τέχνης. Η γνώση της καρδιάς δίνει σιγουριά και γαλήνη, σταθερό πάτημα και ευθυκρισία: αυτό που κάποιοι άνθρωποι ονομάζουν σοφία. Η επαφή με την καρδιά δίνει καλωσύνη, ήρεμη δύναμη, κι ελευθερία. Ο λόγος της καρδιάς είναι εκείνος που γεννιέται και εκφέρεται χωρίς καμία σκέψη συμφέροντος, χωρίς προσδοκία, χωρίς κάποιον απώτερο σκοπό, και μπορεί να μην περιέχει καν λέξεις. Ο λόγος της καρδιάς αναστατώνει, ανακουφίζει, πάει βαθιά – και όπου πάει τακτοποιεί και ξεκαθαρίζει τα τοπία (εντός και εκτός).

Chalice Well, Glastonbury

Η κοινωνία μας δίνει βάρος στην εκπαίδευση του νου, και σπάνια ασχολείται με την εκπαίδευση της καρδιάς (η λέξη βάρος, εδώ, δεν είναι τυχαία). Η κοινωνία μας κυριαρχείται και εξουσιάζεται από το νου. Η γνώση και η εμπειρία της καρδιάς μπαίνει αναγκαστικά στο περιθώριο.  Η ανισορροπία αυτή είναι η ασθένεια της κοινωνίας μας, είναι ένας από τους πλέον σοβαρούς λόγους που η κοινωνία μας δεν έχει τη δύναμη (α-σθενεί) να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ανθρώπων που την απαρτίζουν.

δέντρα μπαομπάμπ, φωτογραφία από ίντερνετ

Η Καρδιά

Καρδιές βλέπουμε παντού. Διαθέτουμε κι εμείς από μία. Για την καρδιά μιλούν πολλοί: μυστικιστές, εραστές, ρομαντικοί, φιλόσοφοι, καρδιολόγοι. Το σχήμα τους μας φέρνει στο νου ένα σωρό πράγματα, κυρίως την αγάπη (πλησιάζει και η περίφημη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου - κάποιοι, πιο ψαγμένοι, γνωρίζουν οτι υπάρχει κι ένας Αγιος Ερωτας, αλλά αυτόν δεν τον γιορτάζουμε με καρδούλες, ραβασάκια, και ρομαντικά γεύματα, δεν ξέρουμε καν πότε γιορτάζει).

Κάποιοι σύγχρονοι (δάσκαλοι, μυστικιστές) λένε οτι η καρδιά είναι "το όργανο του πνεύματος". 

Βρίσκεται στο κέντρο μας, στο κέντρο του οργανισμού μας, στο κέντρο του φυσικού και του ενεργειακού μας σώματος. Ενώνει τα άνω και τα κάτω. Σαν ενεργειακό κέντρο (τσάκρα, που έλεγαν και οι αρχαίοι Ινδοί) είναι ένας τεράστιος μετασχηματιστής ενέργειας. Το νιώθουμε να δονείται ή και να στροβιλίζεται, το νιώθουμε να "ανοίγει": όταν ερωτευόμαστε, όταν συγκινούμαστε, όταν αγκαλιαζόμαστε με αγάπη, όταν χαιρόμαστε με κάτι ωραίο, αληθινό, ή καλό. Η αγκαλιά φέρνει δύο καρδιακά  κέντρα κοντά, σε φυσική επαφή, και συν-δονούνται. Για αυτό μας αρέσουν τόσο οι αγκαλιές, γι αυτό αγκαλιάζονται οι άνθρωποι. Η αγκαλιά είναι πνευματικός νόμος, κι ας μην το ξέρουμε.

Από δω και στο εξής θα ακούμε πολλά σε σχέση με το όργανο αυτό, φυσικό και ενεργειακό. Είναι ακριβώς το όργανο που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε τη ζωή μας με ειρήνη, αρμονία, σεβασμό, αλληλεγγύη, πνευματικότητα, και πρέπει να βρίσκεται σε καλή υγεία! Γι αυτό όλο και περισσότερο θα ακούγονται όροι όπως "η νοημοσύνη της καρδιάς", "η ευφυία της καρδιάς", "η σοφία της καρδιάς", "η καρδιακή αναπνοή" "η ενέργεια της καρδιάς", "η οδός της καρδιάς", "η λογική της καρδιάς"... 

Γιατί η καρδιά έχει τη δική της λογική, η οποία συχνά αντιτίθεται στη λογική του μυαλού. Είναι οι διαφορετικές "λογικές" των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων, του δεξιού και του αριστερού (για τα οποία έχει γίνει λόγος παλαιότερα σ' αυτό εδώ το ιστολόγιο). Η καρδιά δεν είναι το συναίσθημα, αλλά εκφράζεται με το συναίσθημα. Η ευφυία της καρδιάς (την οποία κάποιοι ονομάζουν και διαίσθηση) γνωρίζει εν ριπή οφθαλμού το ποιόν του ανθρώπου που συναντά για πρώτη φορά, και αυτό μας το γνωστοποιεί με ένα συναίσθημα (συμπάθειας, οικειότητας, αντιπάθειας, φόβου, άγχους, ευχαρίστησης). Στο χέρι μας είναι να το λάβουμε ή όχι υπόψιν. Η καρδιά σέβεται την ελευθερία μας, δεν επιβάλλεται εάν δεν της  το επιτρέψουμε, είναι ο εντός μας ευγενής. Και είναι θηλυκή.

Στην καρδιά μας μέσα γίνεται ο Ιερός Γάμος, η καρδιά είναι ο ναός όπου ενώνεται το εντός μας άρρεν με το εντός μας θήλυ. Αυτό επεδίωκαν και οι "ησυχαστές πατέρες" της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης με την περίφημη "προσευχή του Ιησού": εκείνοι τότε το έλεγαν "η κάθοδος του νου στην καρδιά". Ενας σύγχρονος μεταφυσικός φιλόσοφος λέει οτι αυτό είναι και το τέλος της γήινης διαδρομής μας.

Η καρδιά είναι δέκτης φωτός. Δέκτης συγχρόνως και πομπός. Δέχεται φως, το μετασχηματίζει, και το εκπέμπει: στο φυσικό μας σώμα το νιώθουμε σαν υγεία και ευεξία. Το συναισθηματικό μας σώμα το προσλαμβάνει σαν  διάθεση καλωσύνης, κάποιες φορές σαν μια παράξενη "χαρμολύπη", ένα συναίσθημα γλυκειάς γαλήνης. Το φως αυτό στο νου μας το βιώνουμε σαν διαύγεια σκέψης, μια άνεση σύλληψης και συσχετισμού ιδεών, μια νότα "μεγαλοφυίας" ακόμα-ακόμα. Σοφία. Μια πρόγευση ουρανού.