Μία από τις ικανότητες, ή τις ποιότητες, που χρειαζόμαστε προκειμένου να καταλάβουμε κάτι είναι η ικανότητα να σιγήσουμε το νου και να αφυπνίσουμε την καρδιά μας - ή μάλλον, να δώσουμε χώρο στην καρδιά να λάβει πρώτη την πληροφορία. Χρειαζόμαστε αυτή την παιδική ικανότητα να λαμβάνουμε κάτι με δέος και θαυμασμό. Είναι η ποιότητα της ευλάβειας (μια λέξη που σημαίνει λαμβάνω το καλό, ή λαμβάνω με καλό τρόπο). Είναι μία κατάσταση σιωπηλής δεκτικότητας. Είναι μία κατάσταση παρουσίας.
Και ο νους έχει το ρόλο του, μέσα στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Ο νους έρχεται μετά: να ταξινομήσει την πληροφορία, να τη συνδέσει με τις άλλες σχετικές που γνωρίζουμε, να κάνει την κατανόηση προσιτή στην καθημερινή μας εμπειρία και πρακτική.
Η βιασύνη, που τόσο χαρακτηρίζει την εποχή μας, είναι μία κατάσταση του νου και συγχρόνως μία κακή σχέση με το χρόνο. Ο νους τρέχει-τρέχει-τρέχει, δεν στέκεται για να κατανοήσει βαθιά. Ο νους επεξεργάζεται θαυμάσια τα δεδομένα της επιφάνειας και του γνωστού, ταξινομεί με βάση τα ήδη δεδομένα και γνωστά, και χάρη σ' αυτόν είμαστε σε θέση να γράφουμε, να μιλάμε, να οργανώνουμε τη ζωή μας, και να είμαστε αποτελεσματικοί στην καθημερινότητά μας.
Η κατανόηση λαμβάνει χώρα στο άχρονο: αυτό που σε γήινο χρόνο μπορεί να είναι μία στιγμή ή μία εβδομάδα, ή μία ζωή. Λαμβάνει χώρα σε μία διάσταση πέραν του χώρου και του χρόνου. Το δώρο της κατανόησης είναι η γνώση. Δεν μπορούμε να βιάσουμε τη γνώση, δεν μπορούμε να μάθουμε βιαστικά: είναι κοινή εμπειρία των περισσότερων από μας που δώσαμε πανελλήνιες εξετάσεις πως ότι διαβάσαμε εντατικά και γρήγορα, γρήγορα το ξεχνάμε.
"Ο Χρόνος είναι Νόμος που επιτρέπει τη μάθηση", έλεγε μία αγαπημένη Δασκάλα στις αρχές του περασμένου αιώνα. Είναι να μας προβληματίζει η βιασύνη που χαρακτηρίζει τη δυτική κοινωνία σήμερα: γρήγορο φαγητό, ταχύρρυθμα μαθήματα, απαίτηση για άμεση ικανοποίηση των αναγκών και των προσδοκιών μας, ορμόνες γρήγορης ανάπτυξης στα φυτά και στα ζώα, γρήγορη ανάγνωση...
Πέρα από το βιασμό της φύσης και την παραβίαση των φυσικών νόμων που αρρωσταίνουν το σώμα μας (τα ζώα χρειάζονται αντιβιοτικά για να μπορέσουν να ζήσουν τη σύντομη ζωή τους, τα φυτά δεν προλαβαίνουν να απορροφήσουν τις βιταμίνες που πρέπει να μας δώσουν, το στομάχι μας δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί τις τροφές με τις οποίες το βομβαρδίζουμε), η βιασύνη μας κάνει επιπόλαιους. Ακούμε τις "ειδήσεις": ροές και ροές καθημερινών γεγονότων, και διδασκόμαστε ιστορία: αιώνες και χιλιετίες ολόκληρες περνούν μπροστά από τα μάτια και τους νόες μας μέσα σε λίγες σελίδες, αλλά πόσο χρόνο αφιερώνουμε στο στοχασμό για να τα καταλάβουμε όλα αυτά; Η ανθρωπότητα επαναλαμβάνει τα λάθη της, το ίδιο και οι χώρες, το ίδιο και οι άνθρωποι. (Στη σειρά των ανθοϊαμάτων του Μπαχ υπάρχει το ίαμα chestnut bud που μας βοηθά "να μην κάνουμε συνεχώς τα ίδια λάθη", ενισχύοντας την παρουσία μας στο εδώ και στο τώρα της βιωματικής μάθησης)
Ενα σημαντικό χαρακτηριστικό της ωριμότητας είναι η υπομονή. Η υπομονή αναπτύσσεται, είναι δώρο του Χρόνου. Αλλο ένα δώρο του Χρόνου είναι η ικανότητα να ακούμε, να αφουγκραζόμαστε, να παρατηρούμε. Η παρατήρηση ενέχει την προσοχή, το στοχασμό, τη δεκτικότητα στη νέα πληροφορία (το λεγόμενο "άδειασμα του νου", εφόσον ένα γεμάτο δοχείο δεν έχει χώρο για κάτι παραπάνω... κάτι που στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση λέγεται και "ταπείνωση", μια που άμα θεωρείς οτι ξέρεις δεν πρόκειται ποτέ να μάθεις...)
Είναι σίγουρο οτι παρατηρώντας τη φύση (μέσα σ' αυτήν συμπεριλαμβάνεται και ο εαυτός μας) με "άδειο νου" - δέος, θαυμασμό, "ταπείνωση", ευλάβεια, δεκτικότητα, υπομονή, παρόντες και παρούσες στο εδώ και στο τώρα - θα μάθουμε και θα καταλάβουμε περισσότερα χρήσιμα πράγματα από όσα θα μπορούσε να μας δώσει η μηχανή αναζήτησης του υπολογιστή μας. Είναι θέμα χρόνου, και Χρόνου. Και επειδή, όπως γράφαμε και σε παλαιότερη ανάρτηση ο χρόνος είναι αγάπη, είναι θέμα αγάπης.
Χρησιμοποιώ τη λέξη χρόνος με μικρό χ και με κεφαλαίο. Σχετικά με το Χρόνο μπορείτε να διαβάσετε εδώ (πρώτο μέρος), και εδώ (δεύτερο μέρος).
