Οι σοφοί της φυλής

 Μέσα στα τελευταία 20 χρόνια οι κοινωνίες των ανθρώπων (αλλά και των μη ανθρώπινων όντων) του πλανήτη μας περνούν τεράστιες αλλαγές. Εχει διαφανεί πλέον οτι η απόσταση που διανύσαμε απομακρυνόμενοι από τη φύση (την έξω και την μέσα) είχε σαν αποτέλεσμα την ραδγαία κατάρρευση των οικοσυστημάτων που μας συντηρούν, την καταλήστευση των φυσικών πόρων, αλλά και την διάλυση του κοινωνικού ιστού (στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες). Και όλα αυτά, τα τόσο γνωστά και χιλιοειπωμένα, είχαν μία πληθώρα παρενεργειών - οικολογικών, πολιτικών, κοινωνικών, και τελικά προσωπικών. Με λίγα λόγια, καθώς αρρωσταίνει η Γη και η κοινωνία αρρωσταίνουμε κι εμείς. Αυτό πιθανώς να είναι και το μήνυμα του διαβόητου ιού που μας ταλαιπωρεί από πέρσι.

Σαν άνθρωποι ζούμε λίγα χρόνια, σε σχέση με άλλα έμβια όντα (και σίγουρα σε σχέση με τον πλανήτη μας), και σπάνια προλαβαίνουμε να πάρουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα των πραγμάτων που συμβαίνουν γύρω μας. Βλέπουμε τα πράγματα αποσπασματικά, μέσα στα όρια του χρόνου της ζωής μας, και αν είμαστε μελετηροί στο σχολείο μπορεί να μάθουμε και λίγη "ιστορία" - δηλαδή τα επιλεγμένα αφηγήματα κάποιων επιλεγμένων ιστοριογράφων και τα ευρήματα των αρχαιολόγων. Αν είμαστε μελετηροί, αν δεν μας εξαναγκάζουν να μαθαίνουμε απέξω ολόκληρα βιβλία (συνταγή εγγυημένη για την μετέπειτα λήθη), και αν μας ταιριάζει το μάθημα της ιστορίας. Και μερικά ακόμη "αν": για παράδειγμα, αν η ιστορία της δικής μας κοινότητας περιλαμβάνεται μέσα στα κυρίαρχα αφηγήματα, κτλ.

Σε παλαιότερες κοινωνίες, λιγότερο εξαρτημένες από τον γραπτό λόγο και την εικόνα, τον ρόλο του ιστοριογράφου τον έπαιζαν οι γεροντότεροι, γυναίκες και άντρες. Έχοντας ζήσει περισσότερα χρόνια και συσσωρεύσει εμπειρία και γνώση, μετέδιδαν στα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους τις ιστορίες της κοινότητας. Ήταν οι μνήμονες, οι ιστορικοί, και οι παραμυθάδες της κοινότητας που παρέδιδαν τη σοφία της ζωής μαζί με την τεχνογνωσία της καθημερινότητας, τις κοινωνικές αξίες, τα παλιά τραγούδια, τις ιστορίες των οικογενειών, των ταξιδιών/μεταναστεύσεων, της ίδιας της ιστορίας της γης. Ετσι βλέπουμε οτι στις φυλές των Αβορίγινων της Αυστραλίας για παράδειγμα, σώζονται τραγούδια που μιλούν για ζώα και τοπία που υπήρχαν κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων (40-50 χιλιάδες χρόνια πριν). 

Η δυτική κοινωνία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα είναι μία κοινωνία νέων, μία κοινωνία όπου οι γεροντότεροι/πρεσβύτεροι (οι "elders") εάν δεν κατέχουν κάποιο πολιτικό αξίωμα, μένουν στο περιθώριο της ζωής. Σπάνια τιμούνται για τη σοφία τους, σπάνια ερωτώνται για την εμπειρία τους, και στην καλύτερη περίπτωση φροντίζουν τα εγγόνια τους. Συχνά μένουν μόνοι, συχνά αποτελούν "βάρος" στα παιδιά τους (συχνότατα και λόγω χαρακτήρα και ιδεοληψιών), συχνά αναγκάζονται να συγχρωτίζονται άλλους της ηλικίας τους μέσα σε ιδρύματα. Η πρόσφατη οικονομική κρίση έφερε περισσότερους παπούδες και γιαγιάδες μέσα στα σπίτια των πυρηνικών οικογενειών εξαιτίας του οτι χάθηκαν τα εισοδήματα των νεότερων, και πολλές οικογένειες επιβίωσαν χάρη στις συντάξεις. Σήμερα πολλοί πεθαίνουν μόνοι, μακριά από την αγκαλιά και την τελευταία ματιά των δικών τους.

Προφανώς και δεν είναι όλοι οι πρεσβύτεροι σοφοί. Προφανώς και πολλοί σημερινοί πρεσβύτεροι έχουν οι ίδιοι αποκοπεί από τις ρίζες τους (της σοφίας, της γης, των δικών τους προγόνων) και λίγο ζουμί έχουν να μεταδώσουν στις επόμενες γενιές. Αλλά κάπου πρέπει να βρούμε ένα νήμα, αν θέλουμε να συνεχίζουμε να ζούμε σαν άνθρωποι.

Αυτό δεν είναι μόνο ανθρώπινο ζητούμενο, φυσικά. Πριν λίγα χρόνια διάβαζα ένα άρθρο για τους αφρικάνικους ελέφαντες, που ζουν σε μητριαρχικές κοινωνίες-αγέλες, και αποδεκατίζονται από τους λαθροκυνηγούς. Το πρόβλημα ξεκίνησε από το γεγονός οτι παρατηρήθηκαν αγέλες έφηβων ελεφάντων να επιτίθενται σε ανθρώπους (να εμφανίζουν γενικώς επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά και ανάμεσά τους), και οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν γιατί. Το άρθρο μιλούσε για το πώς χωρίς τις ελεφαντίνες-αρχηγούς να μεταδίδουν τους κοινωνικούς κανόνες συμβίωσης, οι νεαροί ελέφαντες δημιούργησαν αγέλες-συμμορίες που λειτουργούν αντικοινωνικά, όπως περίπου και οι νεανικές συμμορίες μέσα στις πόλεις, ανεξέλεγκτες από τους γεροντότερους.

Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο σοφό;

Ίσως είναι η ικανότητα να εξάγει τα μαθήματα από τις εμπειρίες της ζωής του, κάτι που σίγουρα δεν το έχουμε όλοι (αν και πιστεύω πως είναι μέσα στις εν δυνάμει ικανότητες όλων των όντων). Νομίζω πως είναι επίσης η "κατοχή" μίας ιερής γνώσης: μίας γνώσης που να συνδέει τον ίδιον τον άνθρωπο με την Πηγή του (γνώση των προγόνων, των θεών, των παραδόσεων, της ιστορίας), ή της γνώσης της φροντίδας και αποκατάστασης της υγείας. Γι αυτό και οι "μάγοι-σοφοί" και οι μαίες των φυλών κατέχουν τέτοια περίοπτη θέση στις πρωτόγονες κοινωνίες, γι αυτό και οι γιατροί στη σημερινή μας κοινωνία θεωρούνται λίγο ημι-θεοί (κι ας μην έχουν ακριβώς την επίγνωση της ιερότητας της γνώσης τους). Και από αυτό προκύπτει οτι ο σοφός δεν είναι ανάγκη να είναι πρεσβύτερος με την έννοια της ηλικίας, απαραίτητα. Σήμερα γνωρίζουμε βοτανοθεραπευτές και ψυχοθεραπευτές μεσήλικες που κάλλιστα θα λέγαμε "σοφούς" ή/και "πρεσβύτερους" με την έννοια αυτή.

Το σίγουρο είναι οτι μέσα στον κυκεώνα των ημερών που ζούμε, μέσα σε αυτή την (όπως φαίνεται) παράξενη μεταβατική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, χρειαζόμαστε τους πρεσβύτερους. Χρειαζόμαστε τους σοφούς της φυλής. Να μας ακούσουν, να μας μάθουν πώς να ακούμε, πώς να διαβάζουμε τα σημεία των καιρών, να μας μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες - που μπορεί να μην μοιάζουν εξωτερικά με τις δικές μας (ποτέ μία εμπειρία δεν είναι ακριβώς ίδια με μία άλλη) - αλλά που ενδεχομένως να μας εμπνεύσουν, να μας κάνουν να σκεφτούμε βαθύτερα τα πράγματα. Χρειαζόμαστε τους σοφούς της φυλής για να πλουτίσουν την συνειδητότητά μας με την ιερή γνώση της θεραπείας της ανθρώπινης φύσης, για τη σοφία της υπομονής, των σταθερών τους αξιών, για την καλωσύνη της ματιάς τους σε έναν κόσμο σκληρότητας, αστάθειας, και αβεβαιότητας που διαρκώς αλλάζει.

*Σημείωση: Στο κείμενο χρησιμοποίησα το αρσενικό γένος (ο γεροντότερος, ο πρεσβύτερος, ο σοφός) αλλά σήμερα η εμπειρία λέει οτι οι γυναίκες κρατούν το νήμα της σοφίας της φυλής συχνότερα από ότι οι άντρες, απλά σπάνια αναγνωρίζεται μέσα στην πατριαρχική κοινωνία που ζούμε.

οι φωτογραφίες είναι από το διαδίκτυο

Εχινάκεια η πορφυρή.

κήπος Χαλανδρίου 2014

Ισως να είναι το πιο δημοφιλές βοτάνι μετά τη ρίγανη, ειδικά το χειμώνα. Μας έρχεται από την Αμερική, όπου οι αυτόχθονες Ινδιάνοι το χρησιμοποιούσαν για τα δαγκώματα των φιδιών και τον πονόλαιμο. Από τον 19ο αιώνα και μετά οι αμερικάνοι «Εκλεκτικοί» (μία σχολή βοτανικής ιατρικής που συνδύαζε τις υπάρχουσες βοτανοθεραπευτικές προσεγγίσεις, και γνώρισε μεγάλη επιτυχία μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα) την ενέταξαν πλήρως στη φαρέτρα της βοτανοθεραπείας. Είχε τέτοια επιτυχία ως βότανο που σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί στην άγρια μορφή της. Καλλιεργείται όμως εύκολα, είναι φυτό πολυετές και όμορφο, οπότε μπορούμε να το έχουμε στις γλάστρες και στους κήπους μας χωρίς ενοχές ότι το στερούμε από το φυσικό του οικοσύστημα. 

φωτογραφία από διαδίκτυο

Ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Asteraceae, Compositae), στην ίδια οικογένεια με τον ηλίανθο, την καλέντουλα, το ραδίκι, το μαρούλι, το χαμομήλι, την αχιλλεία, και άλλα 30-τόσες χιλιάδες είδη. Είναι ίσως η μεγαλύτερη βοτανική οικογένεια που διαθέτει ο πλανήτης μας. Τα είδη της οικογένειας αυτής είναι σημαντικά για τον άνθρωπο, τόσο από οικονομική όσο και από βοτανοθεραπευτική πλευρά. Το χαρακτηριστικό αυτής της οικογένειας είναι ότι τα άνθη τους φαίνονται ένα αλλά είναι στην πραγματικότητα πολλά: πολλά μικρά ανθίδια (disk florets) σε συγκεκριμένη γεωμετρική διάταξη (δύο σπείρες με την ακολουθία Φιμπονάτσι, η μία μέσα στην άλλη), και τα ανθίδια του εξωτερικού κύκλου (ray florets) έχουν ένα μεγάλο πέταλο – δίνοντας έτσι την εικόνα του ενιαίου. Η εικόνα της μαντάλας (mandala). 

φωτογραφία από διαδίκτυο

Ενεργειακά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μας μιλούν για την έννοια της προσωπικότητας και της ατομικοποίησης: έχουμε πολλά στοιχεία, σε τάξη, που συγκροτούν ένα όλον. Το κάθε άνθος, φυσικά, εστιάζει σε μία διαφορετική πτυχή, σε ένα διαφορετικό θέμα που αντιμετωπίζει η προσωπικότητα. Η εχινάκεια ως βότανο ενεργοποιεί τον οργανισμό, είναι αντίδοτο για το δηλητήριο φιδιών – σταματάει τη δράση της υαλουρονιδάσης, ενός ενζύμου που διαλύει τα κύτταρα – και ενισχύει το ανοσοποιητικό όταν αντιμετωπίζει ιούς κρυώματος και στρεπτοκοκκικές μολύνσεις. Περισσότερα για την ιστορία και τη φαρμακευτική του δράση θα δείτε εδώ (https://botanologia.gr/echinacea-ena-apo-ta-simantikotera-votana-toy-planiti-mas/). 

φωτογραφία από διαδίκτυο

Σταματάω στο ότι σταματάει τη διάλυση (την αποδόμηση των κυττάρων, όπως αναφέρουν τα σχετικά εγχειρίδια), γιατί εδώ κάπου βρίσκεται και η ενεργειακή του δράση ως ανθοϊαμα. Όπως αναγράφεται στο Flower Essence Repertory (http://www.flowersociety.org/repertory-on-line.htm), η εχινάκεια βοηθάει «όταν αισθανόμαστε κατακερματισμένοι από ακραίο τραύμα ή κακοποίηση που έχει καταστρέψει την αίσθηση του Εαυτού (και) όταν απειλούμαστε από φυσική ή συναισθηματική διάλυση». Με απλά λόγια, όταν «νιώθουμε κομμάτια», μαζεύει τα κομμάτια μας! Μας επανασυναρμολογεί σε ένα όλον με τάξη και συνοχή. Μας ανασυγκροτεί. Επαναφέρει την ακεραιότητα του συστήματος, του οργανισμού μας, και αυτό είναι αναγκαίο για να μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά σε περαιτέρω προσβολές (είτε προέρχονται από ανθρώπους είτε από μικρόβια/ιούς). 

κήπος Χαλανδρίου 2013

Το τι μπορεί να συμβεί στον καθέναν μας που θα μπορούσε να διαταράξει αυτή τη συνοχή, εύκολα ίσως μπορούμε να το φανταστούμε: από το να μας σκυλοβρίσει ένας συνάνθρωπος σε μία ευάλωτη στιγμή μας, μέχρι το να βρεθούμε θύμα μίας τρομοκρατικής ενέργειας, πολέμου, βιασμού, κακοποίησης, να παραβρεθούμε σε μία σκηνή βίας και να ταραχτούμε βαθειά – όλα αυτά μέσα σε μία κοινωνία όπου η αίσθηση της προσωπικής μας ταυτότητας είναι επισφαλής και υπό απειλή ανά πάσα στιγμή (Οι άνθρωποι ψάχνουμε το ανήκειν μας μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, και σήμερα με τις κατακλυσμιαίες αλλαγές στα επίπεδα αυτά το ανήκειν μας είναι υπό συνεχή διαπραγμάτευση. Χωρίς το στήριγμα του ασφαλούς ανήκειν είμαστε πολύ πιο ευάλωτοι στις προσβολές της συνοχής μας ως προσωπικότητες). 

φωτογραφία από διαδίκτυο

Οι ανθοθεραπευτές σε τέτοιες περιπτώσεις σκεφτόμαστε το λεγόμενο «ίαμα της διάσωσης» (rescue remedy/five flower formula) του Δρ. Μπαχ. Είναι το πιο διαδεδομένο ίαμα για τις περιπτώσεις ακραίου στρες, σοκ, και τραύματος. Το σύνθετο αυτό ίαμα όμως δεν περιέχει κανένα άνθος της οικογένειας των Σύνθετων, και το ζήτημα της θρυμματισμένης προσωπικότητας δεν αντιμετωπίζεται ως έχει, παρά μόνο έμμεσα. Το ανθοϊαμα της εχινάκειας δίνει ακριβώς αυτό το παραπάνω στοιχείο, της επανασυγκρότησης της προσωπικότητας. Μία θεραπευόμενη, η οποία δεν γνώριζε τα ιάματα που περιείχε το θεραπευτικό της μπουκαλάκι, περιέγραψε τη δράση του ως εξής: «έβλεπα τον εαυτό μου σαν ένα κιούπι σπασμένο κομμάτια, και ένα-ένα άρχισαν να επιστρέφουν στη θέση τους και να κολλάνε μεταξύ τους σαν παζλ, και έγινα πάλι ολόκληρη». 

κήπος Δράμας 2020

Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι τα κατεξοχήν ιάματα για την άμυνα, ή το αρραγές του ηλεκτρομαγνητικού μας πεδίου, τα ιάματα της αχιλλείας (λευκής, ροζ, και κίτρινης), ανήκουν στην ίδια οικογένεια με την εχινάκεια. Οι αχιλλείες προστατεύουν, αλλά όταν το κακό έχει γίνει, η εχινάκεια μας επανασυγκροτεί σε ένα ισχυρό δυναμικό όλον. Αυτό είναι που μας δίνει και τη δυνατότητα της επανασύνδεσής μας με αυτό που ονομάζουμε συχνά Ψυχή, ή Ανώτερο Εαυτό, ή Εγώ με κεφαλαίο Ε.

φωτογραφία από διαδίκτυο