Το Ταξίδι του Ηρωα

Σύμφωνα με τον Joseph Campbell, όλες οι ιστορίες (παραδοσιακά παραμύθια, μύθοι, έπη, κτλ) της ανθρωπότητας μπορούν να συνοψιστούν σε μία, μία μοναδική και ολοκληρωμένη ιστορία, την οποία ονομάζει «μονομυθία».

Είναι η ιστορία του Ηρωα. Του ήρωα των παραμυθιών, του ήρωα μέσα μας (της ψυχής μας), του ήρωα που είναι η ίδια η ανθρωπότητα ίσως (εάν τη σκεφτούμε ως έναν Ανθρωπο). Επειδή αγαπώ πολύ την ιστορία του Αρχοντα των Δαχτυλιδιών του Τόλκιεν, οι βασικές μου αναφορές σε παραδείγματα θα είναι από εκεί.

Και ξεκινά ως εξής: ο Ήρωας ξεκινά ως «αθώος», και παίρνει ένα Κάλεσμα, ένα παράξενο κάλεσμα για την Περιπέτεια. Πρόκειται για ένα μεγάλο ξεβόλεμα, και συνήθως διστάζει να το ακολουθήσει. Πρέπει να αφήσει πίσω του το σπίτι, την οικογένεια, τη χώρα του, και να προχωρήσει προς κάτι το Αγνωστο. Ο Φρόντο, για παράδειγμα, πήρε το κάλεσμα να φύγει από τη γη του, όχι με χαρά ούτε με προθυμία, και άργησε μέχρι ‘τελευταία στιγμή’ να αναχωρήσει. (Υπάρχουν και αυτοί που αρνούνται το κάλεσμα, ή δυνάμεις απρόβλεπτες δεν τους αφήνουν να το ακολουθήσουν, όπως η ‘ωραία κοιμωμένη’. Και τότε συμβαίνουν διάφορα δεινά, και η ζωή γίνεται αφόρητη, ο ήρωας παλινδρομεί και παραμένει «αδαής»,  ή σταματά τελείως η εξέλιξη μέχρι…)

Τον Δρόμο, τον ξεκινάει μόνος του. Νιώθει «ορφανός», μέσα στο δάσος (ή στα πέλαγα, όπως συνέβη με τον Οδυσσέα), και αβοήθητος. (Εάν μείνει στη θέση αυτή, και κολλήσει, θα αποκτήσει τη νοοτροπία του θύματος «πωπω τι μου έτυχε, δεν θα τα καταφέρω ποτέ»).

Μεγάλες δυνάμεις τον καταδιώκουν ή καραδοκούν να τον αφανίσουν: δράκοι, τέρατα, δοκιμασίες, πόλεμοι, θεοί ολάκεροι. Χρειάζεται να πολεμήσει, γίνεται Αγωνιστής. Πολεμώντας τα τέρατα τα έξω διαπιστώνει ότι τα μεγαλύτερα τέρατα τα κουβαλάει μέσα του, και αυτά είναι τα πιο δύσκολα να κατατροπωθούν. (Εάν κολλήσει σε αυτό το στάδιο, θα αρχίσει να βλέπει εχθρούς παντού και θα γίνει παρανοϊκός εριστικός και επιθετικός… )

Η βοήθεια έρχεται από απρόσμενες μεριές. Ενας ερημίτης, μία παράξενη γριά σε κάποιο σταυροδρόμι, κάποιο όν ανοίκειο που δεν είναι «του κόσμου τούτου». Στο πανδοχείο του Μπρή, ο Φρόντο εντοπίζεται και εντοπίζει μία παράξενη και λίγο απειλητική φιγούρα, την οποία καλείται να εμπιστευτεί προκειμένου να συνεχίσει. Μαθαίνει ότι τίποτα δεν είναι «όπως φαίνεται», μια που στο τέλος της περιπέτειας η παράξενη και απειλητική φιγούρα αποδεικνύεται ότι είναι ο βασιλιάς που θα φέρει την τελική ειρήνη. Ο Ηρωας αποκτά συντρόφους στο ταξίδι, συνάπτει σχέσεις με ομοϊδεάτες, δοκιμάζεται στην εμπιστοσύνη, στη διορατικότητα, στην αφοσίωση στο στόχο. Πέφτει και ξανασηκώνεται. Σιγά-σιγά χτίζει την εσωτερική του σοφία και αντοχή (εάν κολλήσει στο στάδιο αυτό θα προσκολληθεί σε σχέσεις με συντρόφους, ιδέες, ή αντικείμενα, όπως ακριβώς ο Μπόρομιρ και το Γκόλουμ).

Προκειμένου να περάσει την τελική του δοκιμασία και να αξιωθεί τη Μύηση, όμως, καλείται να θυσιάσει – να απαρνηθεί κάτι που είχε ως τώρα μεγάλη αξία για αυτόν (μια ιδέα, ένα αντικείμενο, μία σχέση, την εικόνα του εαυτού του, τη ζωή του την ίδια) στο βωμό της εξέλιξής του. Είναι η φάση της κάθαρσης, που κάποιες φορές συνοδεύεται με την κάθοδο στον Αδη. Ο Φρόντο θυσιάζει το δαχτυλίδι (που είχε φτάσει να τον κυβερνάει και να γεννάει μέσα του την εμμονή  της ιδιοκτησίας), ο Γκάνταλφ  θυσιάζει τη ζωή του παλεύοντας με τον αρχέγονο δαίμονα της φωτιάς (το Μπάλρογκ), ο Οδυσσέας την καλοπέρασή του στο νησί της Καλυψούς. (Εάν κολλήσει στην απάρνηση και στη θυσία, ο ήρωάς μας θα μείνει στη νοοτροπία του «μάρτυρα»…)

Η Μύηση συχνά περιλαμβάνει τον Ιερό Γάμο, ή, όπως το λέει ο Κάμπελ, τη ‘συνάντηση με τη Θεά’, και την «επιστροφή στον Πατέρα». Φαίνεται σαν να αποτελεί το απόγειο της εμπειρίας του ταξιδιού του Ηρωα. Εγινε κύριος του εαυτού του, σοφός. Είναι κύριος των ενεργειών, μπορεί να χορεύει μαζί τους, ξέρει πότε να υπακούσει για να τον υπακούσουν. Εγινε ο Μάγος. Μα το ταξίδι δεν τελειώνει εδώ. Ο Μάγος δεν υπάρχει πια για τον εαυτό του – τα δώρα που έλαβε, τις ικανότητες τις γνώσεις και τις νέες δεξιότητες που απέκτησε από το προσωπικό του ταξίδι, πρέπει με τη σειρά του να τα δώσει στην κοινότητα, να τα μοιραστεί για το κοινό καλό, να υπηρετήσει (Τα 4 Χόμπιτ, με νέες δυνάμεις και δεξιότητες πλέον μετά από όλες τις περιπέτειές τους, ξαναγυρνούν στο Shire για να επαναφέρουν την τάξη και την ανθρωπιά στη διακυβέρνηση του τόπου τους). Είναι πια χρήσιμος, αλλά και αποδεκτός και σεβαστός. Και πάντα έτοιμος να αφήσει πίσω τις γνώσεις του, να ξαναγίνει «αθώος», και να αρχίσει εκ νέου το επόμενο ηρωικό ταξίδι, να ξανακατέβει στον Αδη, να πάρει την επόμενη Μύηση… (Ο κίνδυνος εδώ είναι να κολλήσει στις δάφνες και στη δόξα, να γίνει αλαζών, και να χρησιμοποιήσει τα δώρα που έλαβε για ίδιον όφελος – για περαιτέρω δόξα, για υλικό ή προσωπικό κέρδος. Γίνεται χειριστικός, αρχίζει να χειραγωγεί, να διαστρέφει τα μαθήματα που έλαβε στο ταξίδι του προκειμένου να γοητεύσει… Και περνάει από την «άλλη όχθη», γινόμενος μαύρος μάγος, γητευτής, μαγγανευτής. Όπως ακριβώς ο Σάρουμαν, στον «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών»)

Ολες οι ιστορίες, οι μύθοι, όλα τα παραδοσιακά και μυητικά αφηγήματα της ανθρωπότητας έχουν σαν βάση ή αποτελούν τμήματα αυτής της μονομυθίας. Ακόμα και οι βίοι των Μεγάλων Δασκάλων μπορούν να ειδωθούν υπό αυτό το πρίσμα. Τα όνειρα που βλέπουμε σε κρίσιμες φάσεις της ζωής μας επίσης μπορούν να ειδωθούν (ίσως και να ερμηνευτούν) βάσει αυτού του μοντέλου. Η μονομυθία, έτσι όπως περιγράφεται στη μελέτη «Ο Ηρωας με τα Χίλια Πρόσωπα» του Joseph Campbell, έχει πολλές λεπτομέρειες τις οποίες δεν παρέθεσα εδώ (θα ήταν αδύνατον), και πολλά πολλά παραδείγματα από παραδόσεις όλης της γης, που βοηθούν στην κατανόηση. Είναι ένας σημαντικός τρόπος να δει κάποιος την ιστορία της ζωής του, που μπορεί να είναι ένα ταξίδι αλλά και πολλά μέσα σε ένα. 

Η ζωή λειτουργεί με φράκταλ, με κύκλους που ανοίγουν και κλείνουν και γίνονται σπείρες ξανανοίγοντας σε νέα παράλληλα επίπεδα, και κάθε φάση της μπορεί να ειδωθεί ως μία αντανάκλαση του μεγάλου ταξιδιού του Ηρωα.